Tekstilin Liflerinin Tanımı ve Yapısı
Giyim ihtiyacı insanların temel ihtiyaçlarından birisidir. Yaşamın her alanında çeşitli tekstil materyalleri kullanılır. Tekstilde kullanılan ham maddeye elyaf adı verilir.
Tekstil elyafın elde edilmesinden tüketicinin istediği özelliklere sahip bir materyal haline gelinceye kadar geçirdiği aşamalarla ilgili bir terimdir.
Tekstilin ham maddesi olan elyaf terimi daha geniş bir ifade ile lif kelimesinin çoğulu olup, gerilebilme ve kopma mukavemeti ile bükülebilme (eğrilebilme), birbiri üzerine yapışabilme yeteneği olan ve boyu enine göre çok uzun olan renkli veya renksiz materyaller için kullanılır.
LİFLER
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Do%C4%9Fal%20Lifler.pdf DOĞAL LİFLER
BİTKİSEL LİFLER
HAYVANSAL LİFLER
MADENSEL LİFLER
KİMYASAL LİFLER
SENTETİK LİFLER
REJENERE LİFLER
Tekstil Liflerinin Sınıflandırılması
Doğal Lifler Bitkisel Lifler Bitki tohumundan elde edilen elyaf, (pamuk, kapok) Bitki gövdesinden elde edilen elyaf, (keten, kenevir, jüt, rami, bambu) Bitki yaprağından elde edilen elyaf, (sisal, Manila keneviri (Abaca)) Bitkinin meyvesinden elde edilen elyaf, (Hindistan cevizi) Hayvansal Lifler Kıl kökenli (deri ürünü) elyaf,
(koyundan, keçiden, tavşandan, deveden) Salgı kökenli elyaf,
(ipek böceği) Doğal Anorganik Lifler Asbest ve amyant adı verilen bu materyal bu sınıftandır.
Kimyasal LiflerØ Rejenere Lifler· Selüloz esaslı suni lifler
o Viskoz rayonu
o Asetat rayonu
· Protein esaslı suni lifler
o Bitkisel protein esaslı suni lifler
o Zein
o Soya fasulyesi
o Yer fıstığı
o Hayvansal protein esaslı suni lifler ( Kazein)Ø Sentetik Lifler· Poliamid Lifleri ( Nylon PA)
o Nylon 6.6.
o Nylon 6· PET Poliester lifleri· Polivinil lifleri
o Poliakrilonitril lifleri (PAN)
o Akrilik lifleri
o Modakrilik lifleri
o Diğer polivinil lifleri· Poliolefin lifleri
o Polipropilen lifleri
o Diğer poliolefin lifleri· Poliüretan lifleri
Tekstil Liflerinin Temel Özellikleri
Bir tekstil lifinin ticari değeri, sahip olduğu bazı özelliklere geniş ölçüde bağlıdır. Bu özellikler:Ø Gerilme mukavemeti,Ø İncelik,Ø Esneklik,Ø Boyanabilme yeteneği gibi özelliklerdir.
Ø UzunlukØ Parlaklık
Bu özelliklerin hepsi iyi bir kumaş elde etmek için gereklidir. Tüketici ayrıca alacağı
tekstil materyalinin yararlılığı, kullanışlılığı, saklanabilme kolaylığı ile de ilgilenir. Bu yüzden;Ø Nem çekme,Ø Temizlik,Ø Yıkanabilme,Ø Ağartın maddelerin etkisi,Ø Isı ve tere karşı dayanıklılık gibi faktörler de göz önüne alınmalıdır. Kumaşın
kullanılacağı yer ve amaca göre hangi elyaftan yapılacağı, bu bakımdan çözümü
gereken ilk sorundur. Bu sorunun çözümü için liflerin temel özelliklerini ve
bunlardan hangilerine sahip olduklarını bilmek gerekir.
BİTKİSEL LİFLER
Bitkilerin yapı taşının selüloz olması nedeni ile bitkisel liflere selülozik lifler de denir.
Bitkilerden elde edilen ve doğrudan tekstil ham maddesi olarak kullanılabilen lifler bu sınıfa girer.
Tohum Lifleri
Pamuk
Tohum LifleriGiyim ihtiyacı insanların temel ihtiyaçlarından birisidir. Yaşamın her alanında çeşitli tekstil materyalleri kullanılır. Tekstilde kullanılan ham maddeye elyaf adı verilir.
Tekstil elyafın elde edilmesinden tüketicinin istediği özelliklere sahip bir materyal haline gelinceye kadar geçirdiği aşamalarla ilgili bir terimdir.
Tekstilin ham maddesi olan elyaf terimi daha geniş bir ifade ile lif kelimesinin çoğulu olup, gerilebilme ve kopma mukavemeti ile bükülebilme (eğrilebilme), birbiri üzerine yapışabilme yeteneği olan ve boyu enine göre çok uzun olan renkli veya renksiz materyaller için kullanılır.
LİFLER
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Do%C4%9Fal%20Lifler.pdf DOĞAL LİFLER
BİTKİSEL LİFLER
HAYVANSAL LİFLER
MADENSEL LİFLER
KİMYASAL LİFLER
SENTETİK LİFLER
REJENERE LİFLER
Tekstil Liflerinin Sınıflandırılması
Doğal Lifler Bitkisel Lifler Bitki tohumundan elde edilen elyaf, (pamuk, kapok) Bitki gövdesinden elde edilen elyaf, (keten, kenevir, jüt, rami, bambu) Bitki yaprağından elde edilen elyaf, (sisal, Manila keneviri (Abaca)) Bitkinin meyvesinden elde edilen elyaf, (Hindistan cevizi) Hayvansal Lifler Kıl kökenli (deri ürünü) elyaf,
(koyundan, keçiden, tavşandan, deveden) Salgı kökenli elyaf,
(ipek böceği) Doğal Anorganik Lifler Asbest ve amyant adı verilen bu materyal bu sınıftandır.
Kimyasal LiflerØ Rejenere Lifler· Selüloz esaslı suni lifler
o Viskoz rayonu
o Asetat rayonu
· Protein esaslı suni lifler
o Bitkisel protein esaslı suni lifler
o Zein
o Soya fasulyesi
o Yer fıstığı
o Hayvansal protein esaslı suni lifler ( Kazein)Ø Sentetik Lifler· Poliamid Lifleri ( Nylon PA)
o Nylon 6.6.
o Nylon 6· PET Poliester lifleri· Polivinil lifleri
o Poliakrilonitril lifleri (PAN)
o Akrilik lifleri
o Modakrilik lifleri
o Diğer polivinil lifleri· Poliolefin lifleri
o Polipropilen lifleri
o Diğer poliolefin lifleri· Poliüretan lifleri
Tekstil Liflerinin Temel Özellikleri
Bir tekstil lifinin ticari değeri, sahip olduğu bazı özelliklere geniş ölçüde bağlıdır. Bu özellikler:Ø Gerilme mukavemeti,Ø İncelik,Ø Esneklik,Ø Boyanabilme yeteneği gibi özelliklerdir.
Ø UzunlukØ Parlaklık
Bu özelliklerin hepsi iyi bir kumaş elde etmek için gereklidir. Tüketici ayrıca alacağı
tekstil materyalinin yararlılığı, kullanışlılığı, saklanabilme kolaylığı ile de ilgilenir. Bu yüzden;Ø Nem çekme,Ø Temizlik,Ø Yıkanabilme,Ø Ağartın maddelerin etkisi,Ø Isı ve tere karşı dayanıklılık gibi faktörler de göz önüne alınmalıdır. Kumaşın
kullanılacağı yer ve amaca göre hangi elyaftan yapılacağı, bu bakımdan çözümü
gereken ilk sorundur. Bu sorunun çözümü için liflerin temel özelliklerini ve
bunlardan hangilerine sahip olduklarını bilmek gerekir.
BİTKİSEL LİFLER
Bitkilerin yapı taşının selüloz olması nedeni ile bitkisel liflere selülozik lifler de denir.
Bitkilerden elde edilen ve doğrudan tekstil ham maddesi olarak kullanılabilen lifler bu sınıfa girer.
Tohum Lifleri
Pamuk
Pamuk
Pamuk; keten ve yün ile birlikte kullanılan en eski elyaftır. Ana vatanı Hindistan’dır.
M.Ö. 3000 yıllarına ait Hint mezarlarında pamuklu materyal örneklerine rastlanmıştır. M.S.
800 yıllarında Hindistan’dan Japonya ve Çin’e geçmiş, 13. yy.’ da Marco Polo tarafından
Avrupa’ya getirilmiştir. Kristof Kolomb, Amerika kıtasını keşfettiğinde orada da pamuk
bitkisi vardı ve tekstil malzemesi olarak kullanılmakta idi. Peru’nun keşfinde, mezarlarda
pamuklu dokumalar bulunmuştur.
Resim 2.1 Pamuk tarlasından görüntü
Pamuk bitkisi, Antarktika dışında dünyanın her yerinde yetişir. Ancak bitki daha çok
nemli ve sıcak iklimi sever. Dünyanın en fazla pamuk üreten 10 ülke arasında Türkiye de
vardır. Bunlar üretim miktarına göre; ABD, Özbekistan, Kazakistan, Çin, Hindistan,
Meksika, Pakistan, Brezilya, Türkiye, Mısır ve Sudan’dır.
Türkiye’deki üretim Ege, Çukurova ve Antalya başta olmak üzere, Güney Doğu
Anadolu Bölgesi, Trakya, Iğdır Ovası ve Orta Anadolu’da yetiştirilmektedir. Üretilen pamuk
türleri; Coker, Deltapine, Carolina Oveen ve yerli Maydos pamuklarıdır.
PAMUK LİFİNİN ELDE EDİLMESİ
Pamuk bir yıllık bitkidir. İlkbaharda ekilen tohumdan, üretim şartlarına göre boyu en fazla bir metreye varan bir bitki elde edilir. Ekiminden 80-100 gün sonra en yüksek boyuna eriştiğinde açık pembeden kırmızıya giden renklerde çiçek açar. Bu çiçekler kuruyup döküldüğünde, küçük koyu yeşil, piramit şeklinde ve ceviz büyüklüğünde bir tohum zarfı oluşur. Bunun içinde 4-20 kadar tohum bulunur. Koza adı verilen bu tohum zarfının olgunluğa erişme süresi içinde, tohumlar üzerinde uzun ve ince lifler oluşur.Pamuk liflerinin hasadı ağustos ve ekim ayları arasında yapılır. Olgunlaşan pamuklar zaman zaman toplanır. Tarlalardan elle veya makinelerle toplan pamuklara, kütlü pamuk denir. Toplanan pamuklar, koza kabukları ve tohumlarından ayırmak üzere çırçır makinesine yollanır. Pamuğun tohumdan ayrılması işlemine çırçırlama denir. Çırçırlanmış pamuklar balyalar haline getirilerek iplik fabrikalarına yollanır. Geriye kalan tohumların üzerindeki linterler ( tohum üzerindeki küçük kısa tüycüklere denir) ayrılarak, yapay ipek yapımında kullanılır. Pamuk tohumları yağ bakımından da çok zengindir. Pamuk yağı üretilerek yağı alınmış tohumlar, hayvan yemi olarak kullanılır.
PAMUK LİFİNİN
Fiziksel Yapısı ve Özellikleri
Pamuk lifi kremimsi beyaz renktedir. Bu renk iklim ve yetişme şartları yanında bitkinin türüne göre de değişebilir.
Pamuk lifinin boyu 1cm’den 7,5cm’ye kadar değişir. Çapı ise 6-25μμ’dir. ( μμ=10-6m ) yoğunluğu 1,50–1,55 arasındadır.
Pamuk kolaylıkla havadan nem absorbar. Standart şartlarda (20°C sıcaklıklarda ve %65 reaktif nemde) %8,5nem adsorplar. Buna rağmen elle tutulduğunda kuru hissedilebilir. Ticarette izin verilenmaksimum nem miktarı %8,5’dir. %100 reaktif nemde, pamuklu materyal %25–27 su adsorplar. Lifin ortalama uzama miktarı ortalama %7-8’dir. Elastik özellikleri yoktur. % 2’likelastik uzamadan sonra geri dönme %74, %5’lik uzamadan sonra ise %45’tir. Bütün selülozik materyallerde görülen ıslandığında boyca ve ence kısalma, pamuklumateryalde de gözlenir. Bu kısalma pamuk elyafında meydana gelen şişmeden dolayıdır. Bütün selülozik liflerde olduğu gibi, pamukta da ıslandığı zaman dayanıklılığındaartma görülür. Dayanıklılık artması %30 civarındadır. Pamuklu materyaller ıslandığı zaman ağırlığının %70’i kadar su çeker.
PAMUK LİFİNİN
Kimyasal Yapısı Özellikleri
Pamuk lifi %100’e yakın oranda selüloz içerdiğinden selülozun tüm kimyasal
özelliklerini gösterir. Derişik ve kuvvetli asitlerle sıcakta ve soğukta bozunur. Derişik
sülfürik asitte tamamen çözünür.
Seyreltik bazlar pamuğa çok az etki eder. Fakat derişik bazlarda özel etkiler görülür
(merserizasyon).
Uzun süre sıcak havada kalan pamuklu materyal fazla etkilenmez.Non-Termoplastik
yapıdaki pamuk 150°C’nin üstündeki sıcaklıklarda bozunmaya başlar, 170°C de kısa
zamanda kavrulur.
Güneş ışığındaki UV ışınları, hava oksijeni, nem ve kirli hava koşulları altında kalan
pamukta polimer bozulur. Doğrudan güneş ışığı özellikle sıcak ve çok nemli havada,
pamuklu materyali etkileyerek, dayanıklılığını azaltır.
BOYUNA VE ENİNE GÖRÜNÜM (MİKROSKOBİK GÖRÜNÜM)
PAMUK LİFİNİN
Kullanım Alanları
Kullanım Alanları
Giyim sektöründe; özellikle iç giyimde, t-shirt, swith-shirt, ceket, yelek, gömlek,
pantolon, vs. Ev tekstilinde; perdelik, döşemelik, havlu, bornoz, süs eşyaları, masa-sehpa
örtüleri, vs. olduğu gibi, tıbbi ve endüstriyel amaçlı olarak da geniş kullanım alanlarına
sahiptir. Örneğin; sargı bezi, bandaj, tampon, pamuk gibi.
