20 Kasım 2007 Salı
7 Kasım 2007 Çarşamba
TÜRKÇEYE VE HAKLARINIZA SAHİP ÇIKIN
ALDIĞINIZ ÜRÜNÜN KULLANIM KILAVUZU TÜRKÇE DEĞİLSE www.sanayi.gov.tr sitesinden tüketici şikayetleri bölümüne bildirin. Ürün başına 156 ytl ceza veriliyor.
LÜTFEN GEREKLİ HASSASİYETİ GÖSTERİN.
BİR İLİMİZİN NÜFUSUNA SAHİP OLAN YUNANİSTAN İÇİN BİLE YUNANCA KULLANMA KILAVUZU HAZIRLAYANLAR 75 MİLYONLUK NÜFUSA SAHİP ÜLKEMİZ İÇİN BİR ZAHMET HAZIRLAYIVERSİNLER.
LÜTFEN.
PAMUK LİFİ
LİFLER VE ÖZELLİKLERİ
PAMU LİFİ
1.GİRİŞ Geçmişten günümüze en fazla kullanılan lif olan pamuk gerek diğer liflerle karıştırılarak gerekse tek başına örme kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Örgü makinasının bulunmasıyla başlayan örme sanayii ilk başlarda çorap üretiminde kullanılan kumaşlar örebiliyordu. Fakat zamanla gelişen teknoloji ile çoğu mamulü üretmeye başladı. Örme sanayii en büyük rakibi olan dokuma sanayiini zamanla yakaladı ve bu yarış günümüzde de devam etmektedir. Bazı mamullerde dokuma kumaşlar, bazılarında da örme kumaşlar tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Örme mamuller esnek bir yapıya sahip oluşları, rahatlıkları ve kullanım kolaylıkları sebebiyle iç ve dış giyimde çokça rağbet görmektedirler. Pamuk lifleri ise örme mamullerde özellikle iç giyim ve yazlık dış giyimde tercih edilmektedirler. 2.PAMUK Bitki tohumundan elde edilen doğal bir elyaf olan pamuğun botanik bilimde adı gossypiumdur, keten ve yün ile birlikte tekstilde kullanılan en eski elyaftır. Sıcak ve çok nemli bir iklimi seven pamuk bitkisi Antarktika dışında dünyanın her yerinde yetişir. 5000 yıldır dünyanın em fazla kullanılan elyafı olan pamuğun M.Ö. 3000 yılına ait Hind mezarlarında materyal örneklerine rastlanmıştır. Hindistan M.Ö. 1500 ve M.S. 1500 yılları arasında dünyanın pamuk endüstri merkezi idi. M.S. 800 yıllarında pamuk Hindistan’dan Çin ve Japonya’ya geçmiş, 1271 yılında Marco Polo tarafından Avrupa’ya getirilmiştir. Amerika kıtasında ise; Kristof Kolomb tarafından keşfedildiğinde pamuk bitkisi ve tekstil alanında kullanılıyordu. Pamuk bin yıllık bir bitkidir, yaklaşık 1 m boyundadır. Ekildikten bir yıl sonra kozalar açılır ve pamuk elle veya makinalar tarafından toplanır. Daha sonra elyafın koza kabukları yaprak kalıntıları ve tohumlardan ayrılması için çırçırlama işlemine tabi tutulur. Pamuk lifinin yapısında % 88-96 selüloz, % 1.5-5.0 protein ve pektin, % 1.0-1.2 anorganik maddeler, % 2.0-3.5 nem ve % 0.5-0.6 oranında vakslar ve yağlar bulunur. Dünya pamuk üretim miktarına baktığımızda Türkiye Avrupa’da en fazla pamuk üreten ülke ve dünyada en fazla üretim yapan 10 ülkeden biridir. En fazla üretimi yapan bazı ülkeler ise; Çin, ABD, Hindistan, Özbekistan ve Pakistan’ı sayabiliriz. Türkiye’de pamuk üretimi
1) Ege,
2)Çukurova,
3)Antalya olmak üzere başlıca üç bölgede gerçekleştirilmektedir. Pamuk bitkisinin çeşitli türleri vardır ve en iyi kalite pamuk Amerika’da yetişen Sea-Island türü pamuktur
(1,2). 2.1. Pamuk Lifinin Yapısı Pamuk kozalı yapıya sahip bir bitkidir. Lifler gelişimini tamamlayınca koza açılıp, olgunlaşmış olan lifler bildiğimiz şeklini alır. Olgunlaşmış bir pamuk lifi 4 tabakadan oluşur:
1) Kütikül ve mumlu tabaka
2) Primer çeper
3) Sekonder çeper
4) Lümen En üstte kutikula veya mumlu tabaka adı verilen koruyucu bir oluşum mevcuttur. Çok ince olan bu zar tabaka lifin dayanıklılığını sağlamakta ve onu dış etkenlerden korumaktadır. Bu tabaka sıkıca bağlanmış olan ikinci tabaka ise “primer çeper” adını almaktadır. Mikroskop altında incelendiğinde bunların karşılıklı birbiri içine Lif kesitine göre spiraller meydana getiren bir yapıda oldukları görülmektedir. Sekonder çeper adın verdiğimiz üçüncü tabaka ise saf selülozik fibrillerden meydana gelmekte ve kesitte halkalar halinde üst üste oluşmuş tabakalardan meydana gelmektedir. Dördüncü olarak pamuk lifinin ortasında “Lümen” dediğimiz kısmen lifin kesitine benzeyen ve kısmen ince bir çizgi halinde görülen bir boyluktur. Pamuğun olgunlaşması ile bu tabaka küçülmektedir [3]. 2.2. Pamuk Lifinin İplikçilik Açısından Önemli Parametreleri Hammeddelerin gelip iplik üretim kademelerini ve bunun sonucunda oluşan ipliği etkileyen bazı parametreler sıralandığında
1) Lif uzunluğu
2) Lif inceliği
3) Lif mukavemeti
4) Lif olgunluğu
5) Yabancı madde miktarı
6) Lifin kıvrımlığı
7) Lifin rengi
8) Lifin yumuşaklık ve sertlik derecesi
9) Liflerde rutubet
10) Liflerde yapışkanlık
11) Lifin nepsleşme durumu
Bu etmenlerden ilk beş tanesi iplik üretiminde hayati önem taşımakla birlikte diğer etmenler de üretilen ipliğin kalitesini etkilemektedir
[4] Bu etmenlere kısaca göz atacak olursak;
2.2.1. Lif Uzunluğu Uzunluk tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir. Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler. Lif uzunluğu pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir. Aynı numarada uzun elyaf daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur [5]. Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir. Lif uzunluğu karde ve penye iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir. Türk pamuğu elyaf uzunluğu 31 mm’yi geçmeyen ve inceliği 2.7-5 mikroner değerinde olan pamuktur. Pamuk elyafının uzunluk olarak sınıflandırmasını yaparsak: Uzunluk Sınıf 20.6mm-Aşağı Kısa Stapel 20.6mm-25.4mm Orta Stapel 26.2mm-27mm Oldukça uzun stapel 28.6mm-33.3mm Uzun Stapel 34.9mm-Yukarı Ekstra uzun Stapel olarak sınıflandırabiliriz.
2.2.2. Lif İnceliği Pamukta uzunluktan sonra en çok aranan özelliklerden biri de inceliktir. Belirli bir numaradaki iplik için, kesitteki ortalama lif sayısı inceliğe bağlıdır. İnceliğin artmasıyla iplik numarası artarken düzgünsüzlük azalmaktadır. İnce liflerden yapılmış ipliklerin, kalın liflerden yapılanlara göre mukavemetleri daha fazla, düzgünlükleri daha fazla ve telef miktarı daha azdır. Rotor sistemiyle iplik eğirmede ve diğer modern iplik eğirme sistemlerinde bir ipliğin kesitinde yaklaşık 100 lif bulunması vurgulanarak bunlardan daha az sayıdaki lifle eğirmenin zor olacağı belirtilmektedir. Endüstride de 80 liften aşağısında imalatın gerçekleşmesi mümkün değildir [6] Pamuk elyafında aranılan en iyi incelik 3.5 ile 4 mikron arasındadır. Lif inceliği iplik kalitesini karde iplikçiliğinde % 20, penye iplikçiliğinde de % 30, rotor iplikçiliğinde ise % 35 oranında etkilemektedir [4].
2.2.3. Lif Mukavemeti Pamuk liflerinde uzunluk ve incelikle birlikte en çok aranan özelliklerden biri de mukavemettir. Sağlam bir iplik sağlam liflerden yapılacağı için mukavemet gerekli bir özelliktir. Selülozik çeperi kalın tamamıyla olgunlaşmış liflerin mukavemeti yüksek olur [4]. Liflerde mukavemet kalıtsal bir özelliktir, bununla beraber, bakım koşulları, toprakta bulunan maddeler, hasat zamanı işletme tekniği gibi faktörler lif mukavemetinde önemli bir rol oynar [6]. Lif mukavemeti karde iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilerken, penye iplikçiliğinde % 30, open- end iplikçiliğinde de % 35 oranında etkilemektedir.
2.2.4. Lif Olgunluğu Olgunluk tekstil elyafı içinde sadece pamuğa özgü bir özelliktir. Olgunluk (Lif çeperinin gelişme derecesidir [7]. Olgun pamuk lifleri bükümlü, lümeni dar, enine kesiti böbrek şeklide ve dayanaklıdır. Olgunlaşmamış liflerde bu durum tam tersidir. Her pamuk partisinde belirli oranda olgunlaşmamış lif mevcuttur ve bu oran % 30 kadardır.
2.2.5. Yabancı Madde İçeriği Ve Oranı Pamukta yabancı maddeler genellikle bitki ve çiğit parçaları, toprak kum ve benzeri maddelerdir [4]. Rieter normlarına göre % 1.2 yabancı madde içeren pamuk çok temiz % 1.2-2.0 yabancı madde içeren pamuk temiz %2.1.-4.0 yabancı madde içeren pamuk orta temiz %4.1.-7.0 yabancı madde içeren pamuk kirli, pis % 7.1 ve daha fazla yabancı madde içeren pamuk çok kirli olarak değerlendirilir.
2.2.6. Lif Kıvrımlığı (Büklüm) Pamuk elyafında görülen büklümler, olgunlaşması tamamlanan kozaların açılması esansında meydana gelirler. Olgunluğu herhangi bir nedenle tamamlanmayan liflerde kıvrımlar ya hiç yoktur veya çok azdır. İpliklerin ve kumaşların hacim büyüklüğüne ve yumuşaklığında elyaf kıvrımlarının önemi çok büyüktür, bu nedenle sentetik liflere suni olarak kıvrım verilmektedir [8].
2.2.7. Lif Rengi Pamuğun renk derecesinin ölçülmesi ile ondan üretilecek iplik veya kumaşın hangi oranda ağartılacağı ve boyaya yatkınlık dereceleri saptanmaktadır. Rengi ölçülmüş pamuk balyalarından yapılan harmanlar iplik veya kumaşlarda meydana gelebilecek renk farklılıklarını önlemek mümkündür. Ülkemizde üretilen pamukların asıl rengi beyazdır. Gayet az miktarda krem ve kahverengi olanları da vardır [6].
2.2.8. Liflerde Yumuşaklık ve Sertlik Derecesi İplik imalinde kullanılacak liflerin kolayca eğilme ve bükülme özelliğine sahip olması istenir. Bu nedenle yumuşaklıkta önemli özeliklerinden biridir. Yumuşak tutumlu olan pamukların iplik olma yetenekleri de yüksek olur [4].
2.2.9. Liflerde Rutubet Pamuk lifleri yün veya ipeği göre daha az nem alırlar. Liflerin rutubet alma yeteneği serbest halde fazla balyalanmış halde çok daha azdır. Bundan dolayı pamuk lifleri balyalar açıldıktan sonra 24-28 saat işletmenin klima şartlarına uyması için bekletilir. Pamuk için kabul edilmiş ticari rutubet % 8.5’tir [3].
2.2.10. Liflerde Yapışkanlık Pamukta genellikle yapışkanlık belirtisi gösteren ve yapışmalara nedan olan etmenlere balımsı yapışkanlık denir. Yapışmalara neden olan bazı hususlar şunlardır. 1) Mantar ve bakteriler 2) Yabancı özler (Yaprak bal özü vs.) 3) Çırçırlama sırasındaki yağlanmalar 4) Kimyasal maddeler (çeşitli ilaçlar suni gübreler vs.)
2.2.11. Liflerin Nepsleşme Durumu Neps birbirleri ile girift hale gelmiş çıplak gözle görülebilen asgari 0.4-0.5 mm büyüklüğündeki liflerin oluşturduğu topluluklardır. Neps oluşumunda işlem şartları kadar pamuğun neps oluşumuna eğilimi de önemli rol oynar. Pamuğun inceliği, olgunluk derecesi ve hatta uzunluğu neps üzerinde önemli faktörlerdir. Uzun liflerden oluşmuş pamuk, kısa liflerden oluşan pamuğa nazaran daha fazla neps oluşumuna müsaittir.
PAMU LİFİ
1.GİRİŞ Geçmişten günümüze en fazla kullanılan lif olan pamuk gerek diğer liflerle karıştırılarak gerekse tek başına örme kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Örgü makinasının bulunmasıyla başlayan örme sanayii ilk başlarda çorap üretiminde kullanılan kumaşlar örebiliyordu. Fakat zamanla gelişen teknoloji ile çoğu mamulü üretmeye başladı. Örme sanayii en büyük rakibi olan dokuma sanayiini zamanla yakaladı ve bu yarış günümüzde de devam etmektedir. Bazı mamullerde dokuma kumaşlar, bazılarında da örme kumaşlar tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Örme mamuller esnek bir yapıya sahip oluşları, rahatlıkları ve kullanım kolaylıkları sebebiyle iç ve dış giyimde çokça rağbet görmektedirler. Pamuk lifleri ise örme mamullerde özellikle iç giyim ve yazlık dış giyimde tercih edilmektedirler. 2.PAMUK Bitki tohumundan elde edilen doğal bir elyaf olan pamuğun botanik bilimde adı gossypiumdur, keten ve yün ile birlikte tekstilde kullanılan en eski elyaftır. Sıcak ve çok nemli bir iklimi seven pamuk bitkisi Antarktika dışında dünyanın her yerinde yetişir. 5000 yıldır dünyanın em fazla kullanılan elyafı olan pamuğun M.Ö. 3000 yılına ait Hind mezarlarında materyal örneklerine rastlanmıştır. Hindistan M.Ö. 1500 ve M.S. 1500 yılları arasında dünyanın pamuk endüstri merkezi idi. M.S. 800 yıllarında pamuk Hindistan’dan Çin ve Japonya’ya geçmiş, 1271 yılında Marco Polo tarafından Avrupa’ya getirilmiştir. Amerika kıtasında ise; Kristof Kolomb tarafından keşfedildiğinde pamuk bitkisi ve tekstil alanında kullanılıyordu. Pamuk bin yıllık bir bitkidir, yaklaşık 1 m boyundadır. Ekildikten bir yıl sonra kozalar açılır ve pamuk elle veya makinalar tarafından toplanır. Daha sonra elyafın koza kabukları yaprak kalıntıları ve tohumlardan ayrılması için çırçırlama işlemine tabi tutulur. Pamuk lifinin yapısında % 88-96 selüloz, % 1.5-5.0 protein ve pektin, % 1.0-1.2 anorganik maddeler, % 2.0-3.5 nem ve % 0.5-0.6 oranında vakslar ve yağlar bulunur. Dünya pamuk üretim miktarına baktığımızda Türkiye Avrupa’da en fazla pamuk üreten ülke ve dünyada en fazla üretim yapan 10 ülkeden biridir. En fazla üretimi yapan bazı ülkeler ise; Çin, ABD, Hindistan, Özbekistan ve Pakistan’ı sayabiliriz. Türkiye’de pamuk üretimi
1) Ege,
2)Çukurova,
3)Antalya olmak üzere başlıca üç bölgede gerçekleştirilmektedir. Pamuk bitkisinin çeşitli türleri vardır ve en iyi kalite pamuk Amerika’da yetişen Sea-Island türü pamuktur
(1,2). 2.1. Pamuk Lifinin Yapısı Pamuk kozalı yapıya sahip bir bitkidir. Lifler gelişimini tamamlayınca koza açılıp, olgunlaşmış olan lifler bildiğimiz şeklini alır. Olgunlaşmış bir pamuk lifi 4 tabakadan oluşur:
1) Kütikül ve mumlu tabaka
2) Primer çeper
3) Sekonder çeper
4) Lümen En üstte kutikula veya mumlu tabaka adı verilen koruyucu bir oluşum mevcuttur. Çok ince olan bu zar tabaka lifin dayanıklılığını sağlamakta ve onu dış etkenlerden korumaktadır. Bu tabaka sıkıca bağlanmış olan ikinci tabaka ise “primer çeper” adını almaktadır. Mikroskop altında incelendiğinde bunların karşılıklı birbiri içine Lif kesitine göre spiraller meydana getiren bir yapıda oldukları görülmektedir. Sekonder çeper adın verdiğimiz üçüncü tabaka ise saf selülozik fibrillerden meydana gelmekte ve kesitte halkalar halinde üst üste oluşmuş tabakalardan meydana gelmektedir. Dördüncü olarak pamuk lifinin ortasında “Lümen” dediğimiz kısmen lifin kesitine benzeyen ve kısmen ince bir çizgi halinde görülen bir boyluktur. Pamuğun olgunlaşması ile bu tabaka küçülmektedir [3]. 2.2. Pamuk Lifinin İplikçilik Açısından Önemli Parametreleri Hammeddelerin gelip iplik üretim kademelerini ve bunun sonucunda oluşan ipliği etkileyen bazı parametreler sıralandığında
1) Lif uzunluğu
2) Lif inceliği
3) Lif mukavemeti
4) Lif olgunluğu
5) Yabancı madde miktarı
6) Lifin kıvrımlığı
7) Lifin rengi
8) Lifin yumuşaklık ve sertlik derecesi
9) Liflerde rutubet
10) Liflerde yapışkanlık
11) Lifin nepsleşme durumu
Bu etmenlerden ilk beş tanesi iplik üretiminde hayati önem taşımakla birlikte diğer etmenler de üretilen ipliğin kalitesini etkilemektedir
[4] Bu etmenlere kısaca göz atacak olursak;
2.2.1. Lif Uzunluğu Uzunluk tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir. Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler. Lif uzunluğu pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir. Aynı numarada uzun elyaf daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur [5]. Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir. Lif uzunluğu karde ve penye iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir. Türk pamuğu elyaf uzunluğu 31 mm’yi geçmeyen ve inceliği 2.7-5 mikroner değerinde olan pamuktur. Pamuk elyafının uzunluk olarak sınıflandırmasını yaparsak: Uzunluk Sınıf 20.6mm-Aşağı Kısa Stapel 20.6mm-25.4mm Orta Stapel 26.2mm-27mm Oldukça uzun stapel 28.6mm-33.3mm Uzun Stapel 34.9mm-Yukarı Ekstra uzun Stapel olarak sınıflandırabiliriz.
2.2.2. Lif İnceliği Pamukta uzunluktan sonra en çok aranan özelliklerden biri de inceliktir. Belirli bir numaradaki iplik için, kesitteki ortalama lif sayısı inceliğe bağlıdır. İnceliğin artmasıyla iplik numarası artarken düzgünsüzlük azalmaktadır. İnce liflerden yapılmış ipliklerin, kalın liflerden yapılanlara göre mukavemetleri daha fazla, düzgünlükleri daha fazla ve telef miktarı daha azdır. Rotor sistemiyle iplik eğirmede ve diğer modern iplik eğirme sistemlerinde bir ipliğin kesitinde yaklaşık 100 lif bulunması vurgulanarak bunlardan daha az sayıdaki lifle eğirmenin zor olacağı belirtilmektedir. Endüstride de 80 liften aşağısında imalatın gerçekleşmesi mümkün değildir [6] Pamuk elyafında aranılan en iyi incelik 3.5 ile 4 mikron arasındadır. Lif inceliği iplik kalitesini karde iplikçiliğinde % 20, penye iplikçiliğinde de % 30, rotor iplikçiliğinde ise % 35 oranında etkilemektedir [4].
2.2.3. Lif Mukavemeti Pamuk liflerinde uzunluk ve incelikle birlikte en çok aranan özelliklerden biri de mukavemettir. Sağlam bir iplik sağlam liflerden yapılacağı için mukavemet gerekli bir özelliktir. Selülozik çeperi kalın tamamıyla olgunlaşmış liflerin mukavemeti yüksek olur [4]. Liflerde mukavemet kalıtsal bir özelliktir, bununla beraber, bakım koşulları, toprakta bulunan maddeler, hasat zamanı işletme tekniği gibi faktörler lif mukavemetinde önemli bir rol oynar [6]. Lif mukavemeti karde iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilerken, penye iplikçiliğinde % 30, open- end iplikçiliğinde de % 35 oranında etkilemektedir.
2.2.4. Lif Olgunluğu Olgunluk tekstil elyafı içinde sadece pamuğa özgü bir özelliktir. Olgunluk (Lif çeperinin gelişme derecesidir [7]. Olgun pamuk lifleri bükümlü, lümeni dar, enine kesiti böbrek şeklide ve dayanaklıdır. Olgunlaşmamış liflerde bu durum tam tersidir. Her pamuk partisinde belirli oranda olgunlaşmamış lif mevcuttur ve bu oran % 30 kadardır.
2.2.5. Yabancı Madde İçeriği Ve Oranı Pamukta yabancı maddeler genellikle bitki ve çiğit parçaları, toprak kum ve benzeri maddelerdir [4]. Rieter normlarına göre % 1.2 yabancı madde içeren pamuk çok temiz % 1.2-2.0 yabancı madde içeren pamuk temiz %2.1.-4.0 yabancı madde içeren pamuk orta temiz %4.1.-7.0 yabancı madde içeren pamuk kirli, pis % 7.1 ve daha fazla yabancı madde içeren pamuk çok kirli olarak değerlendirilir.
2.2.6. Lif Kıvrımlığı (Büklüm) Pamuk elyafında görülen büklümler, olgunlaşması tamamlanan kozaların açılması esansında meydana gelirler. Olgunluğu herhangi bir nedenle tamamlanmayan liflerde kıvrımlar ya hiç yoktur veya çok azdır. İpliklerin ve kumaşların hacim büyüklüğüne ve yumuşaklığında elyaf kıvrımlarının önemi çok büyüktür, bu nedenle sentetik liflere suni olarak kıvrım verilmektedir [8].
2.2.7. Lif Rengi Pamuğun renk derecesinin ölçülmesi ile ondan üretilecek iplik veya kumaşın hangi oranda ağartılacağı ve boyaya yatkınlık dereceleri saptanmaktadır. Rengi ölçülmüş pamuk balyalarından yapılan harmanlar iplik veya kumaşlarda meydana gelebilecek renk farklılıklarını önlemek mümkündür. Ülkemizde üretilen pamukların asıl rengi beyazdır. Gayet az miktarda krem ve kahverengi olanları da vardır [6].
2.2.8. Liflerde Yumuşaklık ve Sertlik Derecesi İplik imalinde kullanılacak liflerin kolayca eğilme ve bükülme özelliğine sahip olması istenir. Bu nedenle yumuşaklıkta önemli özeliklerinden biridir. Yumuşak tutumlu olan pamukların iplik olma yetenekleri de yüksek olur [4].
2.2.9. Liflerde Rutubet Pamuk lifleri yün veya ipeği göre daha az nem alırlar. Liflerin rutubet alma yeteneği serbest halde fazla balyalanmış halde çok daha azdır. Bundan dolayı pamuk lifleri balyalar açıldıktan sonra 24-28 saat işletmenin klima şartlarına uyması için bekletilir. Pamuk için kabul edilmiş ticari rutubet % 8.5’tir [3].
2.2.10. Liflerde Yapışkanlık Pamukta genellikle yapışkanlık belirtisi gösteren ve yapışmalara nedan olan etmenlere balımsı yapışkanlık denir. Yapışmalara neden olan bazı hususlar şunlardır. 1) Mantar ve bakteriler 2) Yabancı özler (Yaprak bal özü vs.) 3) Çırçırlama sırasındaki yağlanmalar 4) Kimyasal maddeler (çeşitli ilaçlar suni gübreler vs.)
2.2.11. Liflerin Nepsleşme Durumu Neps birbirleri ile girift hale gelmiş çıplak gözle görülebilen asgari 0.4-0.5 mm büyüklüğündeki liflerin oluşturduğu topluluklardır. Neps oluşumunda işlem şartları kadar pamuğun neps oluşumuna eğilimi de önemli rol oynar. Pamuğun inceliği, olgunluk derecesi ve hatta uzunluğu neps üzerinde önemli faktörlerdir. Uzun liflerden oluşmuş pamuk, kısa liflerden oluşan pamuğa nazaran daha fazla neps oluşumuna müsaittir.
TEKSTİL TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
Tekstil Terimleri Sözlüğü
A jour fabric: Ajurlu dokuma, ajurlu kumaş.
abated: azaltılmış,kısılmış
abdominal belt (cummerband): kuşak.
abdominal dart (belly dart): karın pensi
abrade, to: aşındırma.
Abrasion: Aşındırma, taşlama. Kumaşın boyama sırasında birbirine sürtünmesiyle giyside kullanılmışlık görüntüsüne neden olan etki. Bazı durumlarda bu arzu edilen bir etkiyken, çoğu halde bu etkinin en aza indirilmesi için çaba harcanır.
abrasion: yıpranma.
Abrasion mark: Aşınma izi.
abrasion resistance: aşınma direnci, aşınma dayanımı.
abrasion resistant: sürtünmeye dayanıklı.
abrasion test, wear and tear test: aşınma testi.
Absolute humidity: Havanın mutlak nemi, mutlak rutubet, mutlak nem oranı.
Absorb oil (to): Yağ emmek.
Absorbent cotton: Hidrofil pamuk, sıvı çekici pamuk, emici pamuk.
absorbing capacity: çekme kapasitesi.
absorption: absorpsiyon (emiş).
accessories: aksesuarlar
Accessories and sub-industry products: Aksesuarlar ve yan sanayi ürünleri.
acetate: asetat (sentetik bir kumaş türü).
acetate fibre: asetat elyaf.
acid: asit.
Acrylic: Akrilik.
adhesive bonding: yapıştırma.
adhesive label: yapışkan etiket.
adhesive mesh: yapışkan örme
adhesive power: yapışkanlık gücü.
adhesive tape: yapışkan şerit.
Adjustable cam bit: Ayarlanabilir kam parçası, ayarlanabilir eksantrik parçası.
Adjusting arm: Ayar kolu, reglaj kolu.
affinity: afinite (boya alabilirlik).
after-bleaching: ağartma sonrası.
after-treatment: son işlem, finishing.
After-welt (knitting): Sonradan örülmüş kenar şeridi (örme).
After-welt (stocking): Sonradan süsleme (kadın çorabı ile ilgili).
Amphoteric: Amfoterik. Kimyasal maddenin alkali Ph ortamında noniyonik olma ve Ph abit tarafına doğru azaldığına katyonik hale gelmesi özelliği.
Anionic compound: Aniyonik bileşim. Doğası itibarıyle pozitif elektrik yüklü olan ve benzer yüklü ya da noniyonik bileşenlerle karışan madde.
Antimigrant: Boyama işlemi sırasında boyanın dağılmasını engellemek amacıyla işleme katılan kimyasal madde.
Back batch / Half moon: Yakanın arkasında marka etiketinin dikişini gizlemek için kullanılan yarımay şeklindeki kumaş parçası.
Baseball neck: V tipli patlı yaka.
Batch label: Parti etiketi.
Bathrope: Bornoz.
Bermuda: Dizaltı şort.
Bike short: Dar bisiklet şortu.
Binder: Pigmenti başka bir şeye bağlayan akrilik bileşen türü.
Bleeding: Rengin istenmeyen yer ve bölgelere yayılması. Bu durum, özellikle boyanın kumaşın asılarak kurutulduğu ve su bazlı uygulamalarda ciddi sorun yaratır. Boya banyosuna ya da baskı mürekkebine dağılmayı engelleyici madde katılmasıyla sorun ortadan kalkar.
Blouse: Bluz.
Boat neck: Kayık yaka.
Bouqle Yarn: Embrodery nakış.
Boxer: Boksör şortu.
Brass snaps: Prinç malzemeden yapılmış sarı çıt çıt.
Breeches: Jokey pantolonu.
Button: Düğme.
Button down: Düğmeleri aşağıda.
Button fly: Düğmeli pat.
Button up: Düğmeleri yukarıda
Canvas slack: Gündelik pantolon.
Capri: Baldırı saran diz altı pantolon.
Carcinogen: Kanserojen bileşen. Uygun şekilde uygulanılması gerekir. Pek çok tekstil ürünü, kaserojen bir madde olan formaldehid üretir.
Cardigan: Hırka, örgü ceket.
Care label: Bakım etiketi.
Catalyst: Katalizör. Akrilik tipi bileşenlere çapraz bağlanma sürecini hızlandırmak amacıyla eklenen madde.
Cationic: Katyonik. Negatif yüklü ve noniyonik bileşenlerle karışan madde. Bu fark sayesinde pigment giysi boyaması büyük ölçüde kolaylaşmıştır.
Certified buying office (C.B.O): Yetkili satın alma ofisi.
Chainstitch: Zincir dikiş.
Channel Stitch: Kanal reçme.
Chest pocket: Göğüs cebi.
Claps: Toka, kopça (kemer vb.de kullanılan).
Cloth, fabric, material: Kumaş.
Clothings: Giysiler.
Collar: Yaka.
Collar Stand: Yaka ayağı
Color fastness: Renk haslıkları.
colorimeter: Renkölçer. Kalitekontrol amaçlı kullanılan ve tekstil renk değerlerini ölçmek için kullanılan alet.
conventional fabric softeners: Konvansiyonel kumaş yumuşatıcılar. Boyama sürecinin sonunda uygulanan katyonik yumuşatıcı.
cotton bib: Bebek önlüğü.
Cover-All: Omuzu kapalı iş elbisesi.
Covering Stitch: Reçme.
Crew Neck: Bisiklet yaka.
Crocking: Renk verme. İşlenmiş kumaşın basınç altında beyaz kumaşa bıraktığı renk miktarı.
Crockmeter: Kumaşın renk verme miktarını ölçen alet.
Cross-linking: Çapraz bağlanma. Akrilik tipi bileşenin kendisini hem pigmente hem de ana maddeye kalıcı bir şekilde bağlayarak renk atmanın önüne geçme özelliği. Bu işlem eskiden yüksek sıcaklık ve katalizör gerektirirdi, ancak yeni reçine bileşenleri aynı işlevi oda sıcaklığında gerçekleştirilen kuruma esnasında da yerine getiriyor.
Crossover V neck: Binmeli V yaka.
Cuff Links: Kol düğmesi.
Curing time: Renk atmanın maksimum düzeyde önüne geçilebilmesini sağlayan çapraz bağlanmanın tamamlanması için geçmesi gereken süre.
Density: Yoğunluk.
Direct dye: Doğrudan boyama. Elektrolit (tuz) ve sıcaklık uygulamasıyla selülozik fiberi kaplayan boya maddesi. Bu madde solmanın önüne geçilmesi için boyama sonrası bazı ek işlemler gerektirir.
Dirty product: Kirli ürün. Çevreye olumsuz etkisi bulunan ürün.
Discharge print: Ronyan baskı.
Dispersion: Dağılma. Renk verici madde ya da kimyasal maddenin kumaşta yayılma hızı.
Double chain stitch: Çift zincir dikiş.
Double over sized: Büyük beden.
Double over sized: İki beden büyük.
Double scope neck: Çift yönlü (U) oyuk.
Drawcord: Kordon.
Dry clean only: Sadece kuru temizleme.
Dye bath: Boya banyosu. Kumaşın renk özelliklerini değiştirmek amacıyla konduğu sıvı çözelti.
Edgestich: Çima.
Elastic: Lastik.
Electrolyte: Boya banyosuna eklenen ve boya çözeltisindeki rengi sudan ayrıştırıp kumaşa yönelten bileşen ya da sıvı.
Engineered design: Tek renk jakarlı havlu.
Envelop skirt: Kruvaze etek.
Environ mentally safe: Çevre açısından güvenli.
Exhaustion rate: Rengin kumaşa geç¥ hızı. Bu oran her renk için farklıdır ve boya banyosundaki elektrolit içeriğine bağlıdır.
Eyelet: Fisto, kuş gözü.
Five pocket trousers: 5 cepli pantolon.
Flammable: Yanıcı.
Flap pocket: Kapaklı cep.
Flat pocket: Düz cep.
Flatlock / straddie stitch: Kamalı reçme.
Fluorescent color: Floresan renk. Gerçekte üç floresan renk vardır: Pembe, sarı ve turuncu.
Foreign substance: Yabancı madde. Doğada doğal yollarla oluşmayan.
Formaldehyde: Formaldehid. Bağlayıcı olarak kullanılan bazı reçinelerin bıraktığı kanserojen madde. Melamin reçineleri aralarında en tehlikeli olanıdır.
Frill: Farbela, fırfır.
Fusing: Tela.
Garment: Giysi.
Garment dye: Giysi boyama. Dokuma ve dikim süreci tamamlanmış giysinin boyama işlemi.
Grey scale: Gri ölçek.
Gripper: Çıt çıt.
Hair lining: Kıl tela.
Hand wash: Elde yıkama.
Hanging pocket: Torbalı cep.
Hazardous chemical: Zehirli kimyasal madde.
Heavy jersey: Ağır süprem.
Hem / Hemming: Reçme.
Henly: Önde sıfırlanan rib yaka (üç düğme).
Herringbone-Tape: Balıksırtı bant.
High visibility warning clothing: Floresan renkli veya reflektörlü ısıtıcı dış giysi (üniformalar vb.)
Hight of the loops: Hav yüksekliği.
Honey comb / gofret: Petek örgü.
Hood: Kapşon.
Hook and eye: Agraf, kopça.
Hot / warm pressing: Sıcak / ılık ütü.
Interfacing / Fusable Lining: Yapışkan tela.
Jacquard design: Jakar desenli havlu (boyalı iplikten).
Jam short: Diz üstü şotu.
Jumper: Süveter, kazak.
Kangaroo pocket: Kanguru cebi.
Knitting ware: Örme ürünler.
Label: Etiket.
Lace: Dantel.
Leggings / tight: Tayt
Line dry / dry flat: Sererek kurutma.
Lining: Astar.
Loomstate: Havlunun dokuma makinesinden çıktığı haldeki durumu.
Loop terry: Traş edilmemiş havlu.
Machine wash (cold, warm, hot): Makinede yıkanabilir (soğuk, ılık, sıcak).
Made to measure (customised): Kişiye özel üretim.
Main label: Marka etiketi.
Mesh: file.
Migration: Yaş boya işlemi sırasında renklendiricinin dağılması.
Mix and match sportwear: Alt ve üst ayrı takımlanabilen spor giysi.
Mock Turtle: Yarım balıkçı.
Non-flammable: Yanıcı olmayan madde.
Nonchlorine bleach: Hipokloritsiz (ağartıcısız) çamaşır suyu.
Nonionic: Noniyonik. Elektrik yükü olmayan, katyonik ve aniyonik unsurlarla karışabilen madde.
One needle lock stitch: Tek iğne kilit dikiş (zincir dikiş).
Opacity: Opaklık. Işığı geçirmeme ve yansıtma özelliği.
Over sized: Büyük beden.
Over-all: Omuzsuz iş elbisesi.
Overlock stitch: Overlok dikişi.
Pant (trouser): Pantolon.
Patch pocket: Dıştan vurmalı cep.
Pigment: Kuru renklendirici.
Pipe: Biye.
Placket: Pat.
Plastisizer: Bileşime plastik özelliklerini artırmak amacıyla eklenen madde.
Pocket: Cep.
Polo neck collar: Polo yaka.
Pretreat: Ön işlem. Tekstil ürünlerinin pigment ya da doğrudan boyama öncesinde ön işleme tabi tutmak için kullanılan yüksek katyonikli polimer.
Printed insert: Baskılı ilave parça.
Process printing: Baskı işlemi. Renkleri karıştırmadan renklerin üst üste basılmasıyla yeni renkler elde edilmesi.
Puff lock: Nakış.
Ready made clothing / garment: Hazır giyim, konfeksiyon.
Reinforcement-Tape: Ekstrafor.
Resin: Reçine. Pigmentle uygulandığı madde arasında çapraz bağlanma oluşturan sıvı polimer.
Rib: Ribana.
Ribbon: Kurdela.
Rick rack: Su taşı.
Rivet trim: Rivet
Roll neck: Degaje yaka.
Rugby collar: Gabardin ya da denim kumaş ile yapılmış yaka.
Rumper: Tulum.
Safety stitch: Emniyet dikişi.
Scarf-head hand: Bandana.
Scope neck: Oyuk yaka (U yaka önde).
Seams: Dikişler.
Semi-opaque: Yarı opak. Rengi kısmen engelleyen madde.
Service uniforms overalls: İşçi tulumu.
Sewing thread: Dikiş ipliği.
Shanked button: Ayaklı düğme.
Shared embdrodery: Kadife havlu.
Shirt: Gömlek.
Shirt: Gömlek.
Shirt collar: Gömlek yakası.
Short: Şort.
Shoulder Pad: Vatka.
Single jersey: Süprem.
Sit in pocket: Torbalı yan cep.
Size / colour assortment: Beden / renk asortisi.
Size label: Beden etiketleri.
Skip-stitch / blind merrow: Baskı dikişi. (etek ucu dikişi).
Skirt: Etek.
Sock: Çorap.
Stand-up collar: Gömlek yakası.
Stopstitch/Bartack: Punteriz.
Striped design: Çizgili deseni olan havlu.
Sweep button: Etek düğmesi.
Swift: Kılçık (Karton fiyat etiketini giysiye tutturan plastik parça).
Swift gun/Gunnisongun: Kılçık tabancası.
Tape: Bant, şerit.
Terry velour: Traşlı kadife havlu.
Thumbling: Buharlı ya da buharsız işlemle havlunun tozunu alma, havları açma ve dolayısıyla yumuşak bir tutum için yapılan işlem.
To bleaching (hypocholorite): Hipokloritle ağartmaya karşı ren haslığı.
To cholorinated water: Klorlu suya karşı renk haslığı.
To crocking: Sürtünmeye karşı renk haslığı.
To dry-cleaning: Kuru temizlemeye karşı renk haslığı.
To hot pressing: Sıvak ütüye karşı renk haslığı.
To light: Işığa karşı renk haslığı.
To perspiration: Tere karşı renk haslığı.
To rubbing: Sürtmeye karşı renk haslığı.
To washing: Yıkamaya karşı renk haslığı.
To water: Suya karşı renk haslığı.
To weathering: Hava şartlarına karşı renk haslığı.
Topstich: Gaze.
Torking: Örme kumaş dönüklüğü.
Towel: Havlu.
Trimmings: Etiket, düğme, rivet, yıkama talimatı vb.
Tumble dry (Low/Medium/High): Tamburlu kurutma (düşük/orta/yüksek devir).
Turtle neck: Balıkçı yaka.
Twill-Tape: Gabardin bant.
Two needle lock stitch: İki iğne kilit dikiş.
Ultraviolet: Morötesi ışık. Işık tayfının görünebilir kısmından görülemeyen kısmına doğru uzanan alt ucu.
Utility items: Çalışma giysisi.
V neck: V yaka.
Velcro: Cırt
Vent/slit: Yırtmaç.
Waist/waist band: Bel.
Warp yarn (Double twisted): Çözgü ipliği (çift kat bükülmüş).
Wash bebefore wearing: Giymeden önce yıkayınız.
Wash dark colours seperately: Koyu renklileri ayrı yıkayınız.
Wash with similar colours: Benzer renklerle beraber yıkayınız.
Washfastness: Renk vermeme, solmama. Giysinin güçlü birkaç yıkama işlemi sonrasında rengini koruma özelliği.
Weft yarn (single): Atkı ipliği (tek kat).
Yoke: Roba.
Zigzag stitch: Zig zag dikiş.
Zipper: Fermuar.
Zipper fly: Fermuarlı pat.
A jour fabric: Ajurlu dokuma, ajurlu kumaş.
abated: azaltılmış,kısılmış
abdominal belt (cummerband): kuşak.
abdominal dart (belly dart): karın pensi
abrade, to: aşındırma.
Abrasion: Aşındırma, taşlama. Kumaşın boyama sırasında birbirine sürtünmesiyle giyside kullanılmışlık görüntüsüne neden olan etki. Bazı durumlarda bu arzu edilen bir etkiyken, çoğu halde bu etkinin en aza indirilmesi için çaba harcanır.
abrasion: yıpranma.
Abrasion mark: Aşınma izi.
abrasion resistance: aşınma direnci, aşınma dayanımı.
abrasion resistant: sürtünmeye dayanıklı.
abrasion test, wear and tear test: aşınma testi.
Absolute humidity: Havanın mutlak nemi, mutlak rutubet, mutlak nem oranı.
Absorb oil (to): Yağ emmek.
Absorbent cotton: Hidrofil pamuk, sıvı çekici pamuk, emici pamuk.
absorbing capacity: çekme kapasitesi.
absorption: absorpsiyon (emiş).
accessories: aksesuarlar
Accessories and sub-industry products: Aksesuarlar ve yan sanayi ürünleri.
acetate: asetat (sentetik bir kumaş türü).
acetate fibre: asetat elyaf.
acid: asit.
Acrylic: Akrilik.
adhesive bonding: yapıştırma.
adhesive label: yapışkan etiket.
adhesive mesh: yapışkan örme
adhesive power: yapışkanlık gücü.
adhesive tape: yapışkan şerit.
Adjustable cam bit: Ayarlanabilir kam parçası, ayarlanabilir eksantrik parçası.
Adjusting arm: Ayar kolu, reglaj kolu.
affinity: afinite (boya alabilirlik).
after-bleaching: ağartma sonrası.
after-treatment: son işlem, finishing.
After-welt (knitting): Sonradan örülmüş kenar şeridi (örme).
After-welt (stocking): Sonradan süsleme (kadın çorabı ile ilgili).
Amphoteric: Amfoterik. Kimyasal maddenin alkali Ph ortamında noniyonik olma ve Ph abit tarafına doğru azaldığına katyonik hale gelmesi özelliği.
Anionic compound: Aniyonik bileşim. Doğası itibarıyle pozitif elektrik yüklü olan ve benzer yüklü ya da noniyonik bileşenlerle karışan madde.
Antimigrant: Boyama işlemi sırasında boyanın dağılmasını engellemek amacıyla işleme katılan kimyasal madde.
Back batch / Half moon: Yakanın arkasında marka etiketinin dikişini gizlemek için kullanılan yarımay şeklindeki kumaş parçası.
Baseball neck: V tipli patlı yaka.
Batch label: Parti etiketi.
Bathrope: Bornoz.
Bermuda: Dizaltı şort.
Bike short: Dar bisiklet şortu.
Binder: Pigmenti başka bir şeye bağlayan akrilik bileşen türü.
Bleeding: Rengin istenmeyen yer ve bölgelere yayılması. Bu durum, özellikle boyanın kumaşın asılarak kurutulduğu ve su bazlı uygulamalarda ciddi sorun yaratır. Boya banyosuna ya da baskı mürekkebine dağılmayı engelleyici madde katılmasıyla sorun ortadan kalkar.
Blouse: Bluz.
Boat neck: Kayık yaka.
Bouqle Yarn: Embrodery nakış.
Boxer: Boksör şortu.
Brass snaps: Prinç malzemeden yapılmış sarı çıt çıt.
Breeches: Jokey pantolonu.
Button: Düğme.
Button down: Düğmeleri aşağıda.
Button fly: Düğmeli pat.
Button up: Düğmeleri yukarıda
Canvas slack: Gündelik pantolon.
Capri: Baldırı saran diz altı pantolon.
Carcinogen: Kanserojen bileşen. Uygun şekilde uygulanılması gerekir. Pek çok tekstil ürünü, kaserojen bir madde olan formaldehid üretir.
Cardigan: Hırka, örgü ceket.
Care label: Bakım etiketi.
Catalyst: Katalizör. Akrilik tipi bileşenlere çapraz bağlanma sürecini hızlandırmak amacıyla eklenen madde.
Cationic: Katyonik. Negatif yüklü ve noniyonik bileşenlerle karışan madde. Bu fark sayesinde pigment giysi boyaması büyük ölçüde kolaylaşmıştır.
Certified buying office (C.B.O): Yetkili satın alma ofisi.
Chainstitch: Zincir dikiş.
Channel Stitch: Kanal reçme.
Chest pocket: Göğüs cebi.
Claps: Toka, kopça (kemer vb.de kullanılan).
Cloth, fabric, material: Kumaş.
Clothings: Giysiler.
Collar: Yaka.
Collar Stand: Yaka ayağı
Color fastness: Renk haslıkları.
colorimeter: Renkölçer. Kalitekontrol amaçlı kullanılan ve tekstil renk değerlerini ölçmek için kullanılan alet.
conventional fabric softeners: Konvansiyonel kumaş yumuşatıcılar. Boyama sürecinin sonunda uygulanan katyonik yumuşatıcı.
cotton bib: Bebek önlüğü.
Cover-All: Omuzu kapalı iş elbisesi.
Covering Stitch: Reçme.
Crew Neck: Bisiklet yaka.
Crocking: Renk verme. İşlenmiş kumaşın basınç altında beyaz kumaşa bıraktığı renk miktarı.
Crockmeter: Kumaşın renk verme miktarını ölçen alet.
Cross-linking: Çapraz bağlanma. Akrilik tipi bileşenin kendisini hem pigmente hem de ana maddeye kalıcı bir şekilde bağlayarak renk atmanın önüne geçme özelliği. Bu işlem eskiden yüksek sıcaklık ve katalizör gerektirirdi, ancak yeni reçine bileşenleri aynı işlevi oda sıcaklığında gerçekleştirilen kuruma esnasında da yerine getiriyor.
Crossover V neck: Binmeli V yaka.
Cuff Links: Kol düğmesi.
Curing time: Renk atmanın maksimum düzeyde önüne geçilebilmesini sağlayan çapraz bağlanmanın tamamlanması için geçmesi gereken süre.
Density: Yoğunluk.
Direct dye: Doğrudan boyama. Elektrolit (tuz) ve sıcaklık uygulamasıyla selülozik fiberi kaplayan boya maddesi. Bu madde solmanın önüne geçilmesi için boyama sonrası bazı ek işlemler gerektirir.
Dirty product: Kirli ürün. Çevreye olumsuz etkisi bulunan ürün.
Discharge print: Ronyan baskı.
Dispersion: Dağılma. Renk verici madde ya da kimyasal maddenin kumaşta yayılma hızı.
Double chain stitch: Çift zincir dikiş.
Double over sized: Büyük beden.
Double over sized: İki beden büyük.
Double scope neck: Çift yönlü (U) oyuk.
Drawcord: Kordon.
Dry clean only: Sadece kuru temizleme.
Dye bath: Boya banyosu. Kumaşın renk özelliklerini değiştirmek amacıyla konduğu sıvı çözelti.
Edgestich: Çima.
Elastic: Lastik.
Electrolyte: Boya banyosuna eklenen ve boya çözeltisindeki rengi sudan ayrıştırıp kumaşa yönelten bileşen ya da sıvı.
Engineered design: Tek renk jakarlı havlu.
Envelop skirt: Kruvaze etek.
Environ mentally safe: Çevre açısından güvenli.
Exhaustion rate: Rengin kumaşa geç¥ hızı. Bu oran her renk için farklıdır ve boya banyosundaki elektrolit içeriğine bağlıdır.
Eyelet: Fisto, kuş gözü.
Five pocket trousers: 5 cepli pantolon.
Flammable: Yanıcı.
Flap pocket: Kapaklı cep.
Flat pocket: Düz cep.
Flatlock / straddie stitch: Kamalı reçme.
Fluorescent color: Floresan renk. Gerçekte üç floresan renk vardır: Pembe, sarı ve turuncu.
Foreign substance: Yabancı madde. Doğada doğal yollarla oluşmayan.
Formaldehyde: Formaldehid. Bağlayıcı olarak kullanılan bazı reçinelerin bıraktığı kanserojen madde. Melamin reçineleri aralarında en tehlikeli olanıdır.
Frill: Farbela, fırfır.
Fusing: Tela.
Garment: Giysi.
Garment dye: Giysi boyama. Dokuma ve dikim süreci tamamlanmış giysinin boyama işlemi.
Grey scale: Gri ölçek.
Gripper: Çıt çıt.
Hair lining: Kıl tela.
Hand wash: Elde yıkama.
Hanging pocket: Torbalı cep.
Hazardous chemical: Zehirli kimyasal madde.
Heavy jersey: Ağır süprem.
Hem / Hemming: Reçme.
Henly: Önde sıfırlanan rib yaka (üç düğme).
Herringbone-Tape: Balıksırtı bant.
High visibility warning clothing: Floresan renkli veya reflektörlü ısıtıcı dış giysi (üniformalar vb.)
Hight of the loops: Hav yüksekliği.
Honey comb / gofret: Petek örgü.
Hood: Kapşon.
Hook and eye: Agraf, kopça.
Hot / warm pressing: Sıcak / ılık ütü.
Interfacing / Fusable Lining: Yapışkan tela.
Jacquard design: Jakar desenli havlu (boyalı iplikten).
Jam short: Diz üstü şotu.
Jumper: Süveter, kazak.
Kangaroo pocket: Kanguru cebi.
Knitting ware: Örme ürünler.
Label: Etiket.
Lace: Dantel.
Leggings / tight: Tayt
Line dry / dry flat: Sererek kurutma.
Lining: Astar.
Loomstate: Havlunun dokuma makinesinden çıktığı haldeki durumu.
Loop terry: Traş edilmemiş havlu.
Machine wash (cold, warm, hot): Makinede yıkanabilir (soğuk, ılık, sıcak).
Made to measure (customised): Kişiye özel üretim.
Main label: Marka etiketi.
Mesh: file.
Migration: Yaş boya işlemi sırasında renklendiricinin dağılması.
Mix and match sportwear: Alt ve üst ayrı takımlanabilen spor giysi.
Mock Turtle: Yarım balıkçı.
Non-flammable: Yanıcı olmayan madde.
Nonchlorine bleach: Hipokloritsiz (ağartıcısız) çamaşır suyu.
Nonionic: Noniyonik. Elektrik yükü olmayan, katyonik ve aniyonik unsurlarla karışabilen madde.
One needle lock stitch: Tek iğne kilit dikiş (zincir dikiş).
Opacity: Opaklık. Işığı geçirmeme ve yansıtma özelliği.
Over sized: Büyük beden.
Over-all: Omuzsuz iş elbisesi.
Overlock stitch: Overlok dikişi.
Pant (trouser): Pantolon.
Patch pocket: Dıştan vurmalı cep.
Pigment: Kuru renklendirici.
Pipe: Biye.
Placket: Pat.
Plastisizer: Bileşime plastik özelliklerini artırmak amacıyla eklenen madde.
Pocket: Cep.
Polo neck collar: Polo yaka.
Pretreat: Ön işlem. Tekstil ürünlerinin pigment ya da doğrudan boyama öncesinde ön işleme tabi tutmak için kullanılan yüksek katyonikli polimer.
Printed insert: Baskılı ilave parça.
Process printing: Baskı işlemi. Renkleri karıştırmadan renklerin üst üste basılmasıyla yeni renkler elde edilmesi.
Puff lock: Nakış.
Ready made clothing / garment: Hazır giyim, konfeksiyon.
Reinforcement-Tape: Ekstrafor.
Resin: Reçine. Pigmentle uygulandığı madde arasında çapraz bağlanma oluşturan sıvı polimer.
Rib: Ribana.
Ribbon: Kurdela.
Rick rack: Su taşı.
Rivet trim: Rivet
Roll neck: Degaje yaka.
Rugby collar: Gabardin ya da denim kumaş ile yapılmış yaka.
Rumper: Tulum.
Safety stitch: Emniyet dikişi.
Scarf-head hand: Bandana.
Scope neck: Oyuk yaka (U yaka önde).
Seams: Dikişler.
Semi-opaque: Yarı opak. Rengi kısmen engelleyen madde.
Service uniforms overalls: İşçi tulumu.
Sewing thread: Dikiş ipliği.
Shanked button: Ayaklı düğme.
Shared embdrodery: Kadife havlu.
Shirt: Gömlek.
Shirt: Gömlek.
Shirt collar: Gömlek yakası.
Short: Şort.
Shoulder Pad: Vatka.
Single jersey: Süprem.
Sit in pocket: Torbalı yan cep.
Size / colour assortment: Beden / renk asortisi.
Size label: Beden etiketleri.
Skip-stitch / blind merrow: Baskı dikişi. (etek ucu dikişi).
Skirt: Etek.
Sock: Çorap.
Stand-up collar: Gömlek yakası.
Stopstitch/Bartack: Punteriz.
Striped design: Çizgili deseni olan havlu.
Sweep button: Etek düğmesi.
Swift: Kılçık (Karton fiyat etiketini giysiye tutturan plastik parça).
Swift gun/Gunnisongun: Kılçık tabancası.
Tape: Bant, şerit.
Terry velour: Traşlı kadife havlu.
Thumbling: Buharlı ya da buharsız işlemle havlunun tozunu alma, havları açma ve dolayısıyla yumuşak bir tutum için yapılan işlem.
To bleaching (hypocholorite): Hipokloritle ağartmaya karşı ren haslığı.
To cholorinated water: Klorlu suya karşı renk haslığı.
To crocking: Sürtünmeye karşı renk haslığı.
To dry-cleaning: Kuru temizlemeye karşı renk haslığı.
To hot pressing: Sıvak ütüye karşı renk haslığı.
To light: Işığa karşı renk haslığı.
To perspiration: Tere karşı renk haslığı.
To rubbing: Sürtmeye karşı renk haslığı.
To washing: Yıkamaya karşı renk haslığı.
To water: Suya karşı renk haslığı.
To weathering: Hava şartlarına karşı renk haslığı.
Topstich: Gaze.
Torking: Örme kumaş dönüklüğü.
Towel: Havlu.
Trimmings: Etiket, düğme, rivet, yıkama talimatı vb.
Tumble dry (Low/Medium/High): Tamburlu kurutma (düşük/orta/yüksek devir).
Turtle neck: Balıkçı yaka.
Twill-Tape: Gabardin bant.
Two needle lock stitch: İki iğne kilit dikiş.
Ultraviolet: Morötesi ışık. Işık tayfının görünebilir kısmından görülemeyen kısmına doğru uzanan alt ucu.
Utility items: Çalışma giysisi.
V neck: V yaka.
Velcro: Cırt
Vent/slit: Yırtmaç.
Waist/waist band: Bel.
Warp yarn (Double twisted): Çözgü ipliği (çift kat bükülmüş).
Wash bebefore wearing: Giymeden önce yıkayınız.
Wash dark colours seperately: Koyu renklileri ayrı yıkayınız.
Wash with similar colours: Benzer renklerle beraber yıkayınız.
Washfastness: Renk vermeme, solmama. Giysinin güçlü birkaç yıkama işlemi sonrasında rengini koruma özelliği.
Weft yarn (single): Atkı ipliği (tek kat).
Yoke: Roba.
Zigzag stitch: Zig zag dikiş.
Zipper: Fermuar.
Zipper fly: Fermuarlı pat.
PAMUK
Hazırlayanlar:Hasan Basri Karadayı (Pamuk Araştırma Enstitüsü-Nazilli/Aydın)Dr Ahmet Sağdemir (Pamuk Araştırma Enstitüsü-Nazilli/Aydın)Prof.Dr. Oktay Gencer (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi / Adana)Ocak 2000
I.GİRİŞ
Dünyada en önemli lif bitkilerinden biri olan pamuk, lifi ile tekstil sanayinin, tohumu ile yağ sanayinin ve küspesi ile yem sanayinin önemli hammaddesini oluşturmaktadır. Dünyada yaklaşık 33 – 34 milyon hektar alanda ekim yapılmakta ve 18 – 20 milyon ton lif pamuk üretimi yapılmaktadır. Türkiye’de ise 1998 yılı rakamlarına göre 755 bin hektar alanda ekimi yapılmakta ve 870 bin ton lif pamuk üretilmektedir. Lif verimi yönünden ise Türkiye, önemli pamuk üreticisi ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
Pamuk esas olarak lif üretme amacıyla yetiştirilmekteyse de aynı zamanda yağ ve yem bitkisi olması dolayısıyla da ekonomik değeri yüksek bir tarım ürünümüzdür. Pamuk, lif üretimi ile 70 milyona yaklaşan nüfusumuzun ihtiyacını karşıladığı gibi, tekstil ürünleri ihracatı, Türkiye toplam ihracat gelirinin %35-40’ını oluşturmaktadır. Bu nedenle, Türkiye, pamuk üretiminde ve dünya tekstil ticaretinde ve dünya tekstil ticaretinde ön sıralarda yer almaktadır. Bu özelliği ile pamuk; tarımı, çırçırlama, iplik, dokuma, tekstil yağ ve yem sanayii ile ticarette büyük bir kitleye istihdam yaratmaya devam edecektir.
II.YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER VE MEVCUT DURUM
Pamuğun Anadolu’daki geçmişi 1 yy. kadar geriye gitmektedir. Ülkemizde esas olarak pamuk, Çukurova, Ege, Antalya ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde genellikle sulanan alanlarda üretilmektedir. Sayılan bu bölgeler dışında da az da olsa pamuk yetiştirilmektedir. Buna karşın son yıllarda Çukurova Bölgesi ve Anatalya’da pamuk üretim alanlarında azalma görülürken, GAP projesine bağlı olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pamuk ekim alanlarında önemli artışlar meydana gelmektedir. Türkiye pamuk üretiminin uzun yılları içeren rakamları incelendiğinde, üretim alanlarındaki artışlar daha yavaş ilerlerken, üretim miktarındaki artışlar daha hızlı gelişmiştir. Tablo I ’ den görüldüğü gibi 1970’li yıllardan itibaren görülen hızlı üretim artışlarında araştırma Enstitülerinde yapılan ıslah çalışmaları sonucu geliştirilen yeni çeşitlerin üreticiye ulaştırılması etkili olmuştur. Türkiye’nin uzun yıllar pamuk ekiliş, üretim ve verim durumu tablo I de verilmiştir.Tablo I. Türkiye’de Pamuk Ekiliş Alanı, Üretim ve Verimi
Yıllar
Ekiliş(1000 ha)
Lif Üretimi(1000 ton)
Lif Verimi(kg/ha)
Dünya Ort.(kg/ha)
1932
158
20
128
128
1942
237
74
227
227
1952
675
165
244
237
1962
660
245
371
298
1972
760
544
715
367
1982
595
489
822
402
1992
637
574
900
576
1993
567
602
1061
567
1994
851
628
1080
580
1995
757
851
1125
581
1996
750
792
1056
581
1997
719
837
1165
581
1998
755
870
1152
556
Kaynak: DİE Türkiye İstatistik Yıllığı, Ankara 1997
Pamuk Daimi Çalışma Grubu Toplantı Raporları, Nazilli, 1999
1.GENETİK KAYNAKLAR
Türkiye’de pamuk tarımında asıl gelişme, Cumhuriyetin ilanından sonra olmuştur. 1924 yılında Çukuova bölgesinde Adana’da, Ege Bölgesinde Nazilli’de olmak üzere iki araştırma istasyonu kurulmuştur. Bu istasyonlarda, USA’dan getirilen 40 genotiple, introdüksiyon çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Yapılan uzun çalışmalar sonunda Türkiye pamuk ekim alanlarının hepsi G.hirsutum L. Türü pamuklar ile kaplanmıştır.Halen Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü genetik stoklarında gerek yurt dışından getirilmiş, gerekse yapılan ıslah çalışmaları sonucunda yurt içinde elde edilmiş toplam 321 çeşit bulunmaktadır. Bu çeşitlerden Nazilli 84, Nazilli 143 ve Nazilli M-503 Ege Bölgesinde, Sayar 314 ve Çukurova 1518 Adana’da, Erşan-92 ve Maraş-92 çeşitleri Maraş çevresinde olmak üzere bugün birçok çeşit pamuk ekim alanlarımızda yetiştirilmektedir. Bunun yanında pamukla ilgili kuruluşlar tarafından gerek yeni pamuk ekim sahaları ve gerekse makineli pamuk hasadına uygun çeşitler konusunda çalışmalar sürdürülmektedir.
2.ÜRETİM
a.EKİM ALANI, ÜRETİM VE VERİM
Türkiye’de pamuk Ege, Çukurova, Antalya ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde üretilmektedir. İlk üç bölgede pamuk tarımının geçmişi oldukça eskidir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise sulama olanaklarının gelişmesi ile üretim alanları hızlı artış göstermiştir. Bu nedenle üretim alanlarındaki artış yine Gap Bölgesinde meydana gelecektir. Pamuk ekim alanı ve üretim miktarları Tablo 2 de verilmiştir.Tablo 2. Türkiye’nin Bölgelere Göre Pamuk Ekim, Üretim ve Verim Durumu
Yıllar
Bölgeler
Ekim Alanı(1000 ha)
Üretim(1000 ton)
Verim(Kg/da)
1991/92
Çukurova
184
161
88
Ege
253
263
100
Güneydoğu
130
115
89
Antalya
22
22
102
1992/93
Çukurova
218
194
89
Ege
261
260
100
Güneydoğu
136
95
70
Antalya
23
26
111
1993/94
Çukurova
151
152
95
Ege
236
272
115
Güneydoğu
150
153
102
Antalya
20
25
126
1994/95
Çukurova
159
178
105
Ege
237
265
112
Güneydoğu
160
164
103
Antalya
16
20
123
1995/96
Çukurova
254
284
112
Ege
266
308
116
Güneydoğu
191
208
109
Antalya
30
34
114
1996/97
Çukurova
219
225
103
Ege
266
278
104
Güneydoğu
205
226
110
Antalya
28
32
113
1997/98
Çukurova
172
201
117
Ege
264
307
117
Güneydoğu
267
309
115
Antalya
17
20
117
1998/99
Çukurova
178
198
111
Ege
252
285
113
Güneydoğu
309
368
119
Antalya
17
20
118Kaynak: Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Ankara 1998 Pamuk Daimi Çalışma Grubu Toplantısı, Nazilli 1999
Tablonun incelenmesinden de görüleceği gibi son yıllarda 300 bin hektarı geçen rakamla en büyük pamuk ekim alanları Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır.
b.ÜRETİM TEKNOLOJİSİ VE SİSTEMLERİ
Pamuk üretim ve yetiştirilmesinde hem alet makine hem de insan işgücü yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.Tarlanın ekime hazırlanması, ara sürümü, sulama ve nakliye işlemlerinin yerine getirilmesinde alet makine ön planda olmasına karşın, el çapası – seyreltme ve toplama (hasat) işlerinde insan işgücü ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde pamuk tarımı genellikle sulu tarım arazilerinde yapılmaktadır.Bu nedenle pamuk ekiliş alanları yeni sulama alanlarının açılmasıyla artış göstermektedir. Buna bağlı olarak gübre kullanımı yoğundur. Genellikle dekara saf madde olarak 10 – 12 kg azot, 6 – 7 kg fosfor verilmekte ve gerekli durumlarda potaslı gübreler de ilave edilmektedir.
Pamuğun yetişme periyodu boyunca genelde yağmur yağmaktadır. Pamuğun bir yetişme sezonunda 500 – 1100 mm ilave suya ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle ekim alanlarında gelişmiş sulama sistemlerine gereksinim vardır.
Pamuk ürününe zarar veren hastalık ve zararlılar bakımından pamuk üretim bölgeleri birbirinden az çok farklılık göstermektedir. Örneğin Ege Bölgesinin tamamında, Güneydoğu ve Hatay yöresinin bir kısmında solgunluk hastalığı (V. Dahliae) bulaşıktır. Aynı şekilde bazı yıllar Çukurova’da beyaz sinek (B.tabaci) büyük zararlara neden olmaktadır. Hastalık ve zararlılardan bir kısmı üründe verimi düşürdüğü gibi kaliteyi de olumsuz yönde etkilemektedir. Pamuk üretiminde ilaç kullanımını azaltmak ve verim artışı sağlamak için transgenik bitki yetiştirilmesi konusunda alan denemeleri başlatılmıştır.
Paamuk tohumluğunun tamamına yakını her sene yenilenmektedir. Geleneksel tohum hazırlama teknikleri (havlı tohum) yanında, son yıllarda havı alınmış (delinte) tohumluk hazırla çalışmalarında çok önemli ilerleme kaydedildiğinden üreticilere ilaçlanmış ve çıkış gücü yüksek daha kaliteli tohumlar oluşturmaktadır. Delinte tohum kullanılması ile kullanılan tohum miktarında en az %50 dolayında tasarruf sağlanmakta, hastalık ve zararlılarla mücadele sağladığından ilaçlama masrafları azalmaktadır. Ayrıca çapa ve seyrelme işlerinde tasarruf sağladığından maliyetlerin düşmesinde etkili olmaktadır. Delinte tohumun sağladığı bir çok avantajlardan dolayı delinte tohum ekimi, destekleme primleri verilerek özendirilmektedir.
Pamuk tohumu hazırlanmasında Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü ve TARİŞ etkili olmaktadır. Her yıl 8000 ton’u TARİŞ, ve 3000 ton’u da serbest nüveciler vasıtası ile olmak üzere ortalama 11 000 ton sertifikalı tohum üretilip dağıtılırken, Nazilli Pamuk Araştırması Enstitü çalışmaları ile her yıl ortalama 1 500 ton anaç kademede tohum üretilip, anlaşmalı nüveci yetiştiricilere dağıtılmaktadır. Pamuk tohumu hazırlanmasında diğer bölgelerde bulunan birlik ve kuruluşlarında benzer çalışmalar yaparak kaliteli tohum ihtiyacını karşılaması, üretimin artırılması açısından yararlı olacaktır.
Yukarıda açıklandığı gibi pamuk üretiminde, el çapası ve hasatta yoğun insan işgücü kullanılmaktadır. Bu da üretim maliyetini oldukça yükselmektedir. Diğer taraftan pamuk üretim bölgelerinde bu işler için yoğun işçi sıkıntısı çekildiği ve pamuğun yağmurlardan önce hasat edilmesi amacıyla son yıllarda hasat makinesi kullanma çalışmaları hızlanmıştır.
Özellikle çoğunluğu Ege Bölgesinde olmak üzere en son tekniklere sahip 10 adet hasat makinesi yurt dışından getirilmiş olup, bu sayı Güneydoğu Anadolu Bölgesine doğru yayılarak artış gösterecektir ve makineli pamuk hasadı daha da yaygınlaşacaktır.
Ekolojik tarım kavramının doğuşu Almanya’da 1970’li yıllarda başlamış ancak 1990 yılında önemli finansal destek nedeniyle 2500 dolayındaki işletmede eko tarıma geçiş yapılmıştır. 1989’dan beri AT tarafından ekolojik tarım finansal olarak desteklenmektedir. Türkiye’de ise ekolojik tarım, artan dış talebe karşı, ithalatçı ve ihracatçıların bir reaksiyonu şeklinde olmuştur. Büyük bir iç Pazar doğmamıştır. Çiftçilerin ilgisi daha çok fazla gelir sağlama amacına yöneliktir. Pamukta ekolojik tarım çalışmaları 1990’lı yıllarda başlatılmış ve hala aynı firma tarafından Muğla – Dalyan ve Salihli’de yaklaşık 1500 dekarlık alanda organik pamuk üretimi yapılmaktadır. Buralardan elde edilen pamuklardan yapılan giyim eşyalarının Avrupa pazarlarında daha yüksek fiyatlarla pazarlandığı bildirilmektedir. Üretimde çeşitlilik yaratılması açısından diğer pamuk üretim alanlarında da ekolojik pmuk tarımı için çalışmalar yapılmalı ve desteklenmelidir.
İPLİK ÇEŞİTLERİ
KARDE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Karde ring pamuk iplikleri, penye pamuk iplik üretimine göre daha kısa pamuk elyafından üretilmiş, tarama işlemi yapılmamış pamuk ipliğidir. karde ring iplikleri penye ipliklerine göre daha düşük kalitelidir. Bu iplikler düzgünsüz ve pürüzlü bir yüzeye sahiptir. Dokuma ve örme sektöründe kullanılan bu ipliklerin bükümü triko için düşük, dokuma için daha yüksek yapılır. Karde ring ipliklerinin mukavemeti, penye ring ipliklere göre daha düşük, open-end ipliklere göre daha yüksektir. İplik kalınlaştıkça (iplik numarası küçüldükçe) fiyatı düşer ve iplik kaba bir yapıya sahip olur. Genellikle Ne 6 ile Ne 30 numara arasında üretim yapılır.
Karde ipliklerle yapılan kumaşlar düzgünlük açısından, penye ipliklerle yapılan kumaşlara göre daha kötüdür. zayıf bir kumaş yapısı arzederler. Gevşek, kaba ve tüylü bir kumaş oluştururlar. Karde iplikler penye ipliklere göre bir miktar yabancı madde içerdiklerinden karde mamuller penye mamullere göre daha mat ve daha az temiz görünürler.
Karde ring iplikleri, denim (blue jean), kord, havlu, spor giysi kumaşları, çarşaflar, döşemelik kumaşlar, ev tekstilleri, teknik kumaşlar gibi kumaşların dokunulmasında kullanılmaktadırlar. Karde ring iplikleri kısaca penye ipliklerinin zorunlu olarak kullanıldığı pamuklu kumaşlar dışında dokumada üretilen bütün pamuklu kumaşlarda kullanılır.
PENYE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Uzun ve ince pamuk elyaflarının penye dairesinden (tarama) geçirilerek, kısa ştapel iplikçiğinde eğrilmesiyle oluşan kaliteli pamuk ipliğidir. Penye dairesi, şerit birleştirme ve penye makinelerinden oluşur. Bu yüzden penye ipliği üretmek için gerekli makine parkı uzun ve pahalıdır. Materyel fazla enerji harcanarak işlenir. Bu da kaliteli ve daha pahalı olan, geniş kullanıma sahip penye ipliğini oluşturur. Kısa elyaflardan arındırıldığı için ştapel diyagramı gelişmiştir. Ne 80'e kadar ince iplikler üretilebilir. Düzgün ve yumuşak tutumludur. Karde ipliğine göre daha temiz ve homojendir. Mukavemeti daha fazla, düzgünsüzlüğü daha azdır.
Penye ipliklerle yapılan kumaşlar, karde ipliklerle yapılan kumaşlara nazaran daha iyi ve kalitelidir. Karde ipliklerden yapılamayacak kumaşlar penye ipliklerle yapılır. En önemli özelliği su emici olmasıdır. Bu kullanılabilme yeteneğini arttırır. Statik elektriklenme ve piling problemi yoktur. Örme, triko, dokuma kumaşlarının her çeşidinde kullanılabilir.
Penye ipliklerle elde edilen kumaşların çok çeşitli kullanım yerleri vardır. Bayan, erkek ve çocuk gkıyafetlerinde iç ve dış giyim ürünleri (yazlık ve kışlık), ev tekstilinde döşemelik, perdelik örtülük ürünlerde kullanılır.
OPEN-END PAMUK İPLİĞİ
Açık-uç eğirme sistemine göre üretilen ipliklerdir. En çok kullanılan yöntemi rotor iplikçiliğidir.Pamuk ve pamuk tipi elyaflar kullanılabilir. Rotorun içine düşen elyafların merkezkaç kuvvetinin etkisiyle eğrilmesi sistemine dayanır. Open-end ipliğin oluşması ring ipliği ile farklılık gösterir. Temelde makine parkında olan farklılıklar vardır. Open-end iplikçiliğinde besleme bant olarak yapılır ve oluşan iplik direkt olarak bobinlenir.
Kısaca ring iplikçiliğinde bulunan fitil ve bobin aşamaları Open-end iplikçiliğinde yoktur. Kaba ve orta incelikte iplikler elde edilir. Hacimli ve tüylü bir yapısı vardır. Ring ipliklerine göre mukavemeti düşük ve düzgünsüzlüğü fazladır. Ne 30/1'e kadar incelikte open-end iplik yapılabilir.
Open-end iplikler genel olarak çok yüksek mukavemet gerektirmeyen yüzeylerin elde edilmesinde kullanılır. Openend ipliklerin en fazla kullanıldığı kumaşlar denim (jean) kumaşlardır. Pamuk kaynaklı olması kumaşlara emicilik kazandırmaktadır. Bunun yanında örtme gücü, ısı tutma özellikleri, ring iplikleri ile üretilen kumaşlara göre daha iyidir.
Mamul bazında Open end iplikleri kullanımı, ortaya çıktığı günden beri gittikçe yaygınlaşmaktadır. İlk zamanlarda ağırlıklı olarak denim ürünlerde kullanılan open end iplikler, bugün birçok üründe kullanılmaktadır. Giyim sektörünün dışında ev tekstili, dekoretif kumaşlar, fazla dayanım istemeyen sınai kumaşlarda open end iplikler kullanılır.
KAMGARN YÜN İPLİĞİ
Yün iplikçiliği metodudur. Uzun ve ince yün elyaflarının taranmasıyla ve daha sonra eğrilmesiyle elde edilen kaliteli yün ipliğidir. Kamgarn iplikçiliğinde makine parkı, ştrayhgarna göre çok uzundur. Taraktan sonra çekme, tarama, finisör ve ring eğirme makineleri vardır. Mukavemeti iyi, düzgünsüzlük minimumdur. Üniform bir yapı vardır, elyaflar birbirine paralel ve düzenli bir şekilde yerleşmiştir. İnce yün iplikler bu yolla elde edilir. Kamgarn yün iplikleri prensip olarak, pamuktaki penye ipliklerine benzerler. Kamgarnda da tarama işlemiyle kısa elyaflar döküntüye giderler. Bu da ipliğin kalitesini arttırır.
Kamgarn ipliklerle daha çok düzgün yüzeyli kumaşlar elde edilir. Bu kumaşlar ince yapılı, narin dokuma ve örme ürünleridir. Bu kumaşlarda doku ve desen belirgindir. Isı yalıtma özelliği ştrayhgarna göre daha azdır, bu da sıkı yapı ve hacim azlığının sonucudur. Buruşukluk gösteririler buna karşın ütü tutma özelliği iyidir.
Kamgarn ipliklerden genellikle kışın giyilebilen ağır ve iyi tutumlu, kaliteli kıyafetler üretilir. Bunlar erkek ve bayan dış giyim ürünleridir. (Takım elbise, ceket, tayyör, döpyes, etek vb.) Ayrıca ince örgülü kumaşlar, kazaklar, kışlık bluz ürünlerinde ve çocuk giyiminde kullanılır.
ŞTRAYHGARN YÜN İPLİĞİ
Kısa lif oranı yüksek, taranmamış yün elyaflarının ştrayhgarn teknolojisine göre işlenmesi ile elde edilir. Kamgarn ipliklere göre çok kısa bir makine parkı vardır. Harman-hallaç dairesinden sonra taraklama işleminden geçirilir. Taraktan fitil (ön iplik) halde alınır ve eğrilerek iplik oluşur. Kamgarna göre düşük mukavemetli, düzgünsüz ve hacimli bir yapıya sahiptir. Elyaflar iplik içinde gelişigüzel yerleşmiştir. Kalın ve kaba görünümlü, yüzeyi pürüzlü ve tüylüdür.
Ştrayhgarn iplikler dokuma yüzeylerde kullanılır. Kaba ve tüylü oluşu örme sektöründe kullanımını minimuma indirir. Ştrayhgarn ipliklerden yapılan kumaşlar yumuşaklık ve hacimleri sayesinde çok iyi yalıtım sağlarlar. Bu kumaşlarda doku pek belli değildir. Süngerimsi ve yaylı bir tutuma sahip olduklarından ütü tutmazlar, ancak şardonlanmaya elverişlidirler.
Ştrayhgarn iplikler, kamgarnlardan daha iyi bir yalıtım sağladıkları için ağır kış şartlarında kullanılan palto, manto türü giyeceklerde ve özellikle battaniye üretiminde fazlaca kullanılırlar. Bunların dışında el dokuması olan halı, kilim üretiminde kullanılırlar.
KETEN İPLİĞİ
Keten bitkisinin saplarından elde edilen keten elyafından üretilen ipliklerdir. Kısa ştapelli ve uzun ştapelli olarak iki kısma ayrılırlar. Kısa ştapelli keten iplikler kaba ve kalın olmalarına karşın uzun ştapelli iplikler ince ve hassastır. Kısa ştapelli iplikler hacimli bir yüzeye sahip olup düzensizlikler vardır. Uzun ştapelli iplikler ise pürüzsüz ve düzgün bir yüzeye sahiptirler. Genel olarak değerlendirilirse uzun ştapelli keten iplikler kısa ştapelli ipliklerden daha kaliteli ancak daha pahalıdır.
Kısa ştapelli iplikler genelde evlerde dokunan kaba kumaşların yapımında kullanılır. Uzun ştapelli iplikler ince ve düzgün yüzeyli oldukları için daha hassas kumaşların dokunmasında kullanılır. Örme sektöründe ancak karışım halinde kullanılabilir.
Örme ve triko sektöründe saf olarak kullanılamayan keten ipliği genelde dokuma kumaşlardan elde edilen ürünlerde kullanılır. İnce kumaş ürünleri genellikle yazlık kıyafetlerdir. Kaba kumaşlar ise hasır, ayakkabı gibi ürünlerde kullanılır. Bunların dışında ev tekstili, temizlik bezleri, peçete ve mendil üretiminde ketenden faydalanılır.
FLOŞ (VİSKON) İPLİĞİ
Rejenere selüloz elyafından filament halde elde edilen ipliklere floş (rayon), ştapel haldeki elyaftan elde edilen ipliklere de viskon iplikler denir. Filament haldeki ipliklerde (floş) görünüm, tuşe ve parlaklık gibi özellikler ipeğe benzer, yumuşak ve dökümlüdürler, statik elektriklenme ve piling açısından sorun yaratmazlar. Ştapel haldeki elyaflardan yapılan iplikler (viskon) ise büyük oranda pamuğa benzer nem çeker özellik gösterir. Sağlamlığı filament iplikten daha azdır. Bunun dışında özellikle birbirine benzer çeşitli bitim işlemleriyle özellikleri daha da iyileştirilebilir.
Filament veya ştapel haldeki floş-viskon iplikler dokuma ve örme kumaşlarda çok geniş bir kullanıma sahiptir. İnce dökümlü ve fantezi kumaşlar elde edilebilir, iplik özelliklerinin çoğunu aynı şekilde gösterirler. Viskon kumaşlar boya baskı gibi işlemlere de elverişlidirler.
Viskon (floş) kumaşlar çok geniş kullanıma sahiptirler. Başta ev tekstili olmak üzere hazır giyim ve endüstriyel alanlarda kullanılır. Özellikle şık ve dökümlü fantazi kıyafetlerin yapımında kullanımları yaygındır. Ayrıca üst giyimde astar olarak da kullanılır.
POLİESTER İPLİĞİ
Poliester elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) iplik tipidir. Petrol türevi olan poliester iplikler filament olarak veya ştapel elyaftan eğrilerek üretilebilirler. Filament iplikler pürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahiptir. Kesitleri yuvarlaktır. Yüksek mukavemete sahiptir. Ştapel formun mukavemeti filament forma yakındır. Yüksek esneme özelliğine sahip polyester iplikler düşük nem çekerler. Erime noktası 260 °C'dir. Termofikse edilebilme özelliği çok iyidir. Bu yüzden çok kolay tekstüre olur. Tekstüreli veya tekstüresiz olarak kullanılabilen poliester iplikler tekstilde önemli bir yere sahip sentetik ipliklerdir.
Poliester iplikleri dokuma ve örme kumaşların üretiminde çok geniş bir kullanıma sahiptirler. Dayanıklıdır ve esneme özelliği vardır, düşük nem emiciliğine sahiptir. Düşük nem emiciliği yüzünden statik elektriklenme ve piling problemi yaratır.
Poliester ipliklerden elde edilen kumaşların olumlu özellikleri geniş bir alanda kullanılmalarını sağlamaktadır. Genel olarak bakıldığında; her türlü bayan ve erkek giyiminde, ev tekstillerinde (perde, mefruşat vb.) ve endüstriyel alanlarda (çadır, branda, yelken vb.) teknik tekstiller olarak kullanılmaktadır.
NAYLON İPLİĞİ
Poliamid elyafından üretilmiş sentetik elyaftır. Naylon ve perlon olmak üzere iki çeşidi vardır. Ancak piyasada poliamid iplikler naylon olarak bilinir. Filament iplik veya ştapel iplik olarak üretilebilir. Filament iplikler istenen boyda ve incelikte üretilebilir. Ştapel iplikler ise yün veya pamukla karışım halde kullanılırlar. Tekstüreli ve tekstüresiz olarak kullanılır. Yüksek mukavemet ve elastikiyete sahip naylon iplikler poliesterle birlikte tekstilde en çok kullanılan sentetik ipliklerdir.
Dokuma ve örme yüzeylerde naylon iplikler tek başlarına kullanılacaksa genelde filament halde kullanılırlar. Ama pamuk ve yünle karıştırılarak ştapel iplik olarak da kullanılırlar. Böylece şardonlamaya elverişli kumaşlar üretilebilir. Naylon kumaşların önemli özellikleri dayanım formu koruma ve kolay bakımdır. Statik elektriklenme düşüktür. Ancak piling problemi vardır.
Sıcaklığa karşı direnci çok yüksek ancak ışığa dayanıklılığı kötü olan naylon ipliklerle üretilen kumaşlar, sürtünme ve aşınma dayanımının yüksek olması gereken yerlerde kullanılır. Özellikle ince çorap, iç çamaşırı, mayo, spor giyim eşyaları, ev tekstili ve dekoratif ürünlerde kullanımı vardır. Ayrıca endüstriyel alanlarda da yaygın bir kullanımı vardır.
AKRİLİK İPLİĞİ
Petrol türevi olan akrilik elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) ipliklerdir. Genelde ştapel haldeki elyafın eğrilmesiyle elde edilir. Dolgun, yumuşak tutumları ile yüne benzerler. Yapısal bileşimlerinin oranlarında farklar olan çeşitli tipleri mevcuttur. Bunlardan en çok bilinen ikisi orlon ve modakriliktir. Orlon, poliakrinitrilden elde edilen ştapel elyaflardan oluşan ipliktir. Yirmiden fazla çeşidi vardır. Modalakrilik ise özelliklerinde iyileştirilme yapılmış akrilik ipliğidir. Hafif ve sıcak tutan, ışığa ve iklime dayanıklı, bakımı kolay, parlak ve çabuk kuruyan iplikler olarak bilinirler.
Gerek dokuma gerekse örme olsun, kumaşlarda yaygın olarak akrilik iplikler kullanılır. Yüne benzediğinden şardonlanmaya elverişlidir. Düşük nem alma yeteneği statik elektriklenme ve pilling gibi problemler yaratır.
Yüksek ışık ve iklim şartlarına karşı direncin gerektiği yerlerdeki tüm örgü veya dokuma kumaş ürünlerinde kullanım yeri bulmuştur. Bayan veya erkek dış giyim, yer döşemelikleri, ev tekstili (battaniye, halı, perde vb.), hacimli oluşundan dolayı özellikle kazaklarda çok kullanılır.
MELANJ İPLİĞİ
Değişik renklerdeki elyafların belirlenen oranlarda karıştırılması ile elde edilen ipliklerdir. Bu işlem değişik metodlarla gerçekleştirilebilir. Harman hallaç dairesinde karıştırılabileceği gibi, vigure baskılı kamgarn tops veya bantlardan dublaj yapılarak karıştırılır. Bir elyaf için uygun olan boyar maddenin diğer elyaf tarafından kabul edilmemesi melanj efektini oluşturur. Üretimde kullanılacak boyalı elyaf miktarı, iplikten istenen renk özelliğine göre belirlenir. genelde kırçıllı, renk değişimli görünümüne sahip olup, dokumada ve örmede kullanılırlar.
Melanj kumaşlar kullanıldığı hammaddenin özelliklerini yansıtırlar. Kumaşta istenen renk oranları ve tonları iplik sayesinde sağlanır. Renk değişimli ve kırçıllı görünümü vardır. Genellikle karışım iplikler kullanılır.
Melanj ipliklerle yapılan kumaşların, modaya bağlı olarak zaman zaman kullanım yerleri artmaktadır. Ancak en çok kabul edilen kullanım yerleri sweatshirt, t-shirt ve eşofmanlardır. Bunların dışında erkek ve bayan dış giyiminde yünlü melanj ürünler kullanılmaktadır.
MULİNE İPLİĞİ
Farklı renklerdeki ipliklerin birlikte katlanarak bükülmesi ile oluşan ipliklerdir. Bu işlem ya ring iplik makinesinde, farklı renkteki fitillerin çekildikten sonra bükülmesiyle ya da tek kat ipliklerin katlanmasıyla elde edilirler. Verilecek büküm miktarı ipliğin kullanılacağı yere göre ayarlanır. Muline ipliklerin üretiminde değişik renklerdeki aynı veya farklı elyaf türleri kullanılabilir. İpliğin özellikleri iplik üretiminde kullanılan elyafın özelliklerine bağlı olarak değişir.
Birbirinden farklı elyaf türleri kullanılarak, kullanım yerine uygun özelliklerde üretilen muline iplikler dokuma ve örme kumaş üretiminde kullanılır. Bu kumaşlar genellikle sert tuşeli olup, renk dağılımı homojen olan yüzey görünümüne sahiptir.Muline iplik kullanılarak üretilen dokuma ve örme kumaşlar dayanıklı yapıları nedeniyle aşınmaya ve sürtünmeye maruz dış giyimde ağırlıklı olarak kullanılırlar. Dokuma kumaşlardan, takım elbise, ceket, etek gibi; örme kumaşlardan ise kazak hırka gibi ürünler elde edilir.
Hazırlayanlar:Hasan Basri Karadayı (Pamuk Araştırma Enstitüsü-Nazilli/Aydın)Dr Ahmet Sağdemir (Pamuk Araştırma Enstitüsü-Nazilli/Aydın)Prof.Dr. Oktay Gencer (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi / Adana)Ocak 2000
I.GİRİŞ
Dünyada en önemli lif bitkilerinden biri olan pamuk, lifi ile tekstil sanayinin, tohumu ile yağ sanayinin ve küspesi ile yem sanayinin önemli hammaddesini oluşturmaktadır. Dünyada yaklaşık 33 – 34 milyon hektar alanda ekim yapılmakta ve 18 – 20 milyon ton lif pamuk üretimi yapılmaktadır. Türkiye’de ise 1998 yılı rakamlarına göre 755 bin hektar alanda ekimi yapılmakta ve 870 bin ton lif pamuk üretilmektedir. Lif verimi yönünden ise Türkiye, önemli pamuk üreticisi ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
Pamuk esas olarak lif üretme amacıyla yetiştirilmekteyse de aynı zamanda yağ ve yem bitkisi olması dolayısıyla da ekonomik değeri yüksek bir tarım ürünümüzdür. Pamuk, lif üretimi ile 70 milyona yaklaşan nüfusumuzun ihtiyacını karşıladığı gibi, tekstil ürünleri ihracatı, Türkiye toplam ihracat gelirinin %35-40’ını oluşturmaktadır. Bu nedenle, Türkiye, pamuk üretiminde ve dünya tekstil ticaretinde ve dünya tekstil ticaretinde ön sıralarda yer almaktadır. Bu özelliği ile pamuk; tarımı, çırçırlama, iplik, dokuma, tekstil yağ ve yem sanayii ile ticarette büyük bir kitleye istihdam yaratmaya devam edecektir.
II.YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER VE MEVCUT DURUM
Pamuğun Anadolu’daki geçmişi 1 yy. kadar geriye gitmektedir. Ülkemizde esas olarak pamuk, Çukurova, Ege, Antalya ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde genellikle sulanan alanlarda üretilmektedir. Sayılan bu bölgeler dışında da az da olsa pamuk yetiştirilmektedir. Buna karşın son yıllarda Çukurova Bölgesi ve Anatalya’da pamuk üretim alanlarında azalma görülürken, GAP projesine bağlı olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pamuk ekim alanlarında önemli artışlar meydana gelmektedir. Türkiye pamuk üretiminin uzun yılları içeren rakamları incelendiğinde, üretim alanlarındaki artışlar daha yavaş ilerlerken, üretim miktarındaki artışlar daha hızlı gelişmiştir. Tablo I ’ den görüldüğü gibi 1970’li yıllardan itibaren görülen hızlı üretim artışlarında araştırma Enstitülerinde yapılan ıslah çalışmaları sonucu geliştirilen yeni çeşitlerin üreticiye ulaştırılması etkili olmuştur. Türkiye’nin uzun yıllar pamuk ekiliş, üretim ve verim durumu tablo I de verilmiştir.Tablo I. Türkiye’de Pamuk Ekiliş Alanı, Üretim ve Verimi
Yıllar
Ekiliş(1000 ha)
Lif Üretimi(1000 ton)
Lif Verimi(kg/ha)
Dünya Ort.(kg/ha)
1932
158
20
128
128
1942
237
74
227
227
1952
675
165
244
237
1962
660
245
371
298
1972
760
544
715
367
1982
595
489
822
402
1992
637
574
900
576
1993
567
602
1061
567
1994
851
628
1080
580
1995
757
851
1125
581
1996
750
792
1056
581
1997
719
837
1165
581
1998
755
870
1152
556
Kaynak: DİE Türkiye İstatistik Yıllığı, Ankara 1997
Pamuk Daimi Çalışma Grubu Toplantı Raporları, Nazilli, 1999
1.GENETİK KAYNAKLAR
Türkiye’de pamuk tarımında asıl gelişme, Cumhuriyetin ilanından sonra olmuştur. 1924 yılında Çukuova bölgesinde Adana’da, Ege Bölgesinde Nazilli’de olmak üzere iki araştırma istasyonu kurulmuştur. Bu istasyonlarda, USA’dan getirilen 40 genotiple, introdüksiyon çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Yapılan uzun çalışmalar sonunda Türkiye pamuk ekim alanlarının hepsi G.hirsutum L. Türü pamuklar ile kaplanmıştır.Halen Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü genetik stoklarında gerek yurt dışından getirilmiş, gerekse yapılan ıslah çalışmaları sonucunda yurt içinde elde edilmiş toplam 321 çeşit bulunmaktadır. Bu çeşitlerden Nazilli 84, Nazilli 143 ve Nazilli M-503 Ege Bölgesinde, Sayar 314 ve Çukurova 1518 Adana’da, Erşan-92 ve Maraş-92 çeşitleri Maraş çevresinde olmak üzere bugün birçok çeşit pamuk ekim alanlarımızda yetiştirilmektedir. Bunun yanında pamukla ilgili kuruluşlar tarafından gerek yeni pamuk ekim sahaları ve gerekse makineli pamuk hasadına uygun çeşitler konusunda çalışmalar sürdürülmektedir.
2.ÜRETİM
a.EKİM ALANI, ÜRETİM VE VERİM
Türkiye’de pamuk Ege, Çukurova, Antalya ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde üretilmektedir. İlk üç bölgede pamuk tarımının geçmişi oldukça eskidir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise sulama olanaklarının gelişmesi ile üretim alanları hızlı artış göstermiştir. Bu nedenle üretim alanlarındaki artış yine Gap Bölgesinde meydana gelecektir. Pamuk ekim alanı ve üretim miktarları Tablo 2 de verilmiştir.Tablo 2. Türkiye’nin Bölgelere Göre Pamuk Ekim, Üretim ve Verim Durumu
Yıllar
Bölgeler
Ekim Alanı(1000 ha)
Üretim(1000 ton)
Verim(Kg/da)
1991/92
Çukurova
184
161
88
Ege
253
263
100
Güneydoğu
130
115
89
Antalya
22
22
102
1992/93
Çukurova
218
194
89
Ege
261
260
100
Güneydoğu
136
95
70
Antalya
23
26
111
1993/94
Çukurova
151
152
95
Ege
236
272
115
Güneydoğu
150
153
102
Antalya
20
25
126
1994/95
Çukurova
159
178
105
Ege
237
265
112
Güneydoğu
160
164
103
Antalya
16
20
123
1995/96
Çukurova
254
284
112
Ege
266
308
116
Güneydoğu
191
208
109
Antalya
30
34
114
1996/97
Çukurova
219
225
103
Ege
266
278
104
Güneydoğu
205
226
110
Antalya
28
32
113
1997/98
Çukurova
172
201
117
Ege
264
307
117
Güneydoğu
267
309
115
Antalya
17
20
117
1998/99
Çukurova
178
198
111
Ege
252
285
113
Güneydoğu
309
368
119
Antalya
17
20
118Kaynak: Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Ankara 1998 Pamuk Daimi Çalışma Grubu Toplantısı, Nazilli 1999
Tablonun incelenmesinden de görüleceği gibi son yıllarda 300 bin hektarı geçen rakamla en büyük pamuk ekim alanları Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır.
b.ÜRETİM TEKNOLOJİSİ VE SİSTEMLERİ
Pamuk üretim ve yetiştirilmesinde hem alet makine hem de insan işgücü yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.Tarlanın ekime hazırlanması, ara sürümü, sulama ve nakliye işlemlerinin yerine getirilmesinde alet makine ön planda olmasına karşın, el çapası – seyreltme ve toplama (hasat) işlerinde insan işgücü ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde pamuk tarımı genellikle sulu tarım arazilerinde yapılmaktadır.Bu nedenle pamuk ekiliş alanları yeni sulama alanlarının açılmasıyla artış göstermektedir. Buna bağlı olarak gübre kullanımı yoğundur. Genellikle dekara saf madde olarak 10 – 12 kg azot, 6 – 7 kg fosfor verilmekte ve gerekli durumlarda potaslı gübreler de ilave edilmektedir.
Pamuğun yetişme periyodu boyunca genelde yağmur yağmaktadır. Pamuğun bir yetişme sezonunda 500 – 1100 mm ilave suya ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle ekim alanlarında gelişmiş sulama sistemlerine gereksinim vardır.
Pamuk ürününe zarar veren hastalık ve zararlılar bakımından pamuk üretim bölgeleri birbirinden az çok farklılık göstermektedir. Örneğin Ege Bölgesinin tamamında, Güneydoğu ve Hatay yöresinin bir kısmında solgunluk hastalığı (V. Dahliae) bulaşıktır. Aynı şekilde bazı yıllar Çukurova’da beyaz sinek (B.tabaci) büyük zararlara neden olmaktadır. Hastalık ve zararlılardan bir kısmı üründe verimi düşürdüğü gibi kaliteyi de olumsuz yönde etkilemektedir. Pamuk üretiminde ilaç kullanımını azaltmak ve verim artışı sağlamak için transgenik bitki yetiştirilmesi konusunda alan denemeleri başlatılmıştır.
Paamuk tohumluğunun tamamına yakını her sene yenilenmektedir. Geleneksel tohum hazırlama teknikleri (havlı tohum) yanında, son yıllarda havı alınmış (delinte) tohumluk hazırla çalışmalarında çok önemli ilerleme kaydedildiğinden üreticilere ilaçlanmış ve çıkış gücü yüksek daha kaliteli tohumlar oluşturmaktadır. Delinte tohum kullanılması ile kullanılan tohum miktarında en az %50 dolayında tasarruf sağlanmakta, hastalık ve zararlılarla mücadele sağladığından ilaçlama masrafları azalmaktadır. Ayrıca çapa ve seyrelme işlerinde tasarruf sağladığından maliyetlerin düşmesinde etkili olmaktadır. Delinte tohumun sağladığı bir çok avantajlardan dolayı delinte tohum ekimi, destekleme primleri verilerek özendirilmektedir.
Pamuk tohumu hazırlanmasında Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü ve TARİŞ etkili olmaktadır. Her yıl 8000 ton’u TARİŞ, ve 3000 ton’u da serbest nüveciler vasıtası ile olmak üzere ortalama 11 000 ton sertifikalı tohum üretilip dağıtılırken, Nazilli Pamuk Araştırması Enstitü çalışmaları ile her yıl ortalama 1 500 ton anaç kademede tohum üretilip, anlaşmalı nüveci yetiştiricilere dağıtılmaktadır. Pamuk tohumu hazırlanmasında diğer bölgelerde bulunan birlik ve kuruluşlarında benzer çalışmalar yaparak kaliteli tohum ihtiyacını karşılaması, üretimin artırılması açısından yararlı olacaktır.
Yukarıda açıklandığı gibi pamuk üretiminde, el çapası ve hasatta yoğun insan işgücü kullanılmaktadır. Bu da üretim maliyetini oldukça yükselmektedir. Diğer taraftan pamuk üretim bölgelerinde bu işler için yoğun işçi sıkıntısı çekildiği ve pamuğun yağmurlardan önce hasat edilmesi amacıyla son yıllarda hasat makinesi kullanma çalışmaları hızlanmıştır.
Özellikle çoğunluğu Ege Bölgesinde olmak üzere en son tekniklere sahip 10 adet hasat makinesi yurt dışından getirilmiş olup, bu sayı Güneydoğu Anadolu Bölgesine doğru yayılarak artış gösterecektir ve makineli pamuk hasadı daha da yaygınlaşacaktır.
Ekolojik tarım kavramının doğuşu Almanya’da 1970’li yıllarda başlamış ancak 1990 yılında önemli finansal destek nedeniyle 2500 dolayındaki işletmede eko tarıma geçiş yapılmıştır. 1989’dan beri AT tarafından ekolojik tarım finansal olarak desteklenmektedir. Türkiye’de ise ekolojik tarım, artan dış talebe karşı, ithalatçı ve ihracatçıların bir reaksiyonu şeklinde olmuştur. Büyük bir iç Pazar doğmamıştır. Çiftçilerin ilgisi daha çok fazla gelir sağlama amacına yöneliktir. Pamukta ekolojik tarım çalışmaları 1990’lı yıllarda başlatılmış ve hala aynı firma tarafından Muğla – Dalyan ve Salihli’de yaklaşık 1500 dekarlık alanda organik pamuk üretimi yapılmaktadır. Buralardan elde edilen pamuklardan yapılan giyim eşyalarının Avrupa pazarlarında daha yüksek fiyatlarla pazarlandığı bildirilmektedir. Üretimde çeşitlilik yaratılması açısından diğer pamuk üretim alanlarında da ekolojik pmuk tarımı için çalışmalar yapılmalı ve desteklenmelidir.
İPLİK ÇEŞİTLERİ
KARDE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Karde ring pamuk iplikleri, penye pamuk iplik üretimine göre daha kısa pamuk elyafından üretilmiş, tarama işlemi yapılmamış pamuk ipliğidir. karde ring iplikleri penye ipliklerine göre daha düşük kalitelidir. Bu iplikler düzgünsüz ve pürüzlü bir yüzeye sahiptir. Dokuma ve örme sektöründe kullanılan bu ipliklerin bükümü triko için düşük, dokuma için daha yüksek yapılır. Karde ring ipliklerinin mukavemeti, penye ring ipliklere göre daha düşük, open-end ipliklere göre daha yüksektir. İplik kalınlaştıkça (iplik numarası küçüldükçe) fiyatı düşer ve iplik kaba bir yapıya sahip olur. Genellikle Ne 6 ile Ne 30 numara arasında üretim yapılır.
Karde ipliklerle yapılan kumaşlar düzgünlük açısından, penye ipliklerle yapılan kumaşlara göre daha kötüdür. zayıf bir kumaş yapısı arzederler. Gevşek, kaba ve tüylü bir kumaş oluştururlar. Karde iplikler penye ipliklere göre bir miktar yabancı madde içerdiklerinden karde mamuller penye mamullere göre daha mat ve daha az temiz görünürler.
Karde ring iplikleri, denim (blue jean), kord, havlu, spor giysi kumaşları, çarşaflar, döşemelik kumaşlar, ev tekstilleri, teknik kumaşlar gibi kumaşların dokunulmasında kullanılmaktadırlar. Karde ring iplikleri kısaca penye ipliklerinin zorunlu olarak kullanıldığı pamuklu kumaşlar dışında dokumada üretilen bütün pamuklu kumaşlarda kullanılır.
PENYE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Uzun ve ince pamuk elyaflarının penye dairesinden (tarama) geçirilerek, kısa ştapel iplikçiğinde eğrilmesiyle oluşan kaliteli pamuk ipliğidir. Penye dairesi, şerit birleştirme ve penye makinelerinden oluşur. Bu yüzden penye ipliği üretmek için gerekli makine parkı uzun ve pahalıdır. Materyel fazla enerji harcanarak işlenir. Bu da kaliteli ve daha pahalı olan, geniş kullanıma sahip penye ipliğini oluşturur. Kısa elyaflardan arındırıldığı için ştapel diyagramı gelişmiştir. Ne 80'e kadar ince iplikler üretilebilir. Düzgün ve yumuşak tutumludur. Karde ipliğine göre daha temiz ve homojendir. Mukavemeti daha fazla, düzgünsüzlüğü daha azdır.
Penye ipliklerle yapılan kumaşlar, karde ipliklerle yapılan kumaşlara nazaran daha iyi ve kalitelidir. Karde ipliklerden yapılamayacak kumaşlar penye ipliklerle yapılır. En önemli özelliği su emici olmasıdır. Bu kullanılabilme yeteneğini arttırır. Statik elektriklenme ve piling problemi yoktur. Örme, triko, dokuma kumaşlarının her çeşidinde kullanılabilir.
Penye ipliklerle elde edilen kumaşların çok çeşitli kullanım yerleri vardır. Bayan, erkek ve çocuk gkıyafetlerinde iç ve dış giyim ürünleri (yazlık ve kışlık), ev tekstilinde döşemelik, perdelik örtülük ürünlerde kullanılır.
OPEN-END PAMUK İPLİĞİ
Açık-uç eğirme sistemine göre üretilen ipliklerdir. En çok kullanılan yöntemi rotor iplikçiliğidir.Pamuk ve pamuk tipi elyaflar kullanılabilir. Rotorun içine düşen elyafların merkezkaç kuvvetinin etkisiyle eğrilmesi sistemine dayanır. Open-end ipliğin oluşması ring ipliği ile farklılık gösterir. Temelde makine parkında olan farklılıklar vardır. Open-end iplikçiliğinde besleme bant olarak yapılır ve oluşan iplik direkt olarak bobinlenir.
Kısaca ring iplikçiliğinde bulunan fitil ve bobin aşamaları Open-end iplikçiliğinde yoktur. Kaba ve orta incelikte iplikler elde edilir. Hacimli ve tüylü bir yapısı vardır. Ring ipliklerine göre mukavemeti düşük ve düzgünsüzlüğü fazladır. Ne 30/1'e kadar incelikte open-end iplik yapılabilir.
Open-end iplikler genel olarak çok yüksek mukavemet gerektirmeyen yüzeylerin elde edilmesinde kullanılır. Openend ipliklerin en fazla kullanıldığı kumaşlar denim (jean) kumaşlardır. Pamuk kaynaklı olması kumaşlara emicilik kazandırmaktadır. Bunun yanında örtme gücü, ısı tutma özellikleri, ring iplikleri ile üretilen kumaşlara göre daha iyidir.
Mamul bazında Open end iplikleri kullanımı, ortaya çıktığı günden beri gittikçe yaygınlaşmaktadır. İlk zamanlarda ağırlıklı olarak denim ürünlerde kullanılan open end iplikler, bugün birçok üründe kullanılmaktadır. Giyim sektörünün dışında ev tekstili, dekoretif kumaşlar, fazla dayanım istemeyen sınai kumaşlarda open end iplikler kullanılır.
KAMGARN YÜN İPLİĞİ
Yün iplikçiliği metodudur. Uzun ve ince yün elyaflarının taranmasıyla ve daha sonra eğrilmesiyle elde edilen kaliteli yün ipliğidir. Kamgarn iplikçiliğinde makine parkı, ştrayhgarna göre çok uzundur. Taraktan sonra çekme, tarama, finisör ve ring eğirme makineleri vardır. Mukavemeti iyi, düzgünsüzlük minimumdur. Üniform bir yapı vardır, elyaflar birbirine paralel ve düzenli bir şekilde yerleşmiştir. İnce yün iplikler bu yolla elde edilir. Kamgarn yün iplikleri prensip olarak, pamuktaki penye ipliklerine benzerler. Kamgarnda da tarama işlemiyle kısa elyaflar döküntüye giderler. Bu da ipliğin kalitesini arttırır.
Kamgarn ipliklerle daha çok düzgün yüzeyli kumaşlar elde edilir. Bu kumaşlar ince yapılı, narin dokuma ve örme ürünleridir. Bu kumaşlarda doku ve desen belirgindir. Isı yalıtma özelliği ştrayhgarna göre daha azdır, bu da sıkı yapı ve hacim azlığının sonucudur. Buruşukluk gösteririler buna karşın ütü tutma özelliği iyidir.
Kamgarn ipliklerden genellikle kışın giyilebilen ağır ve iyi tutumlu, kaliteli kıyafetler üretilir. Bunlar erkek ve bayan dış giyim ürünleridir. (Takım elbise, ceket, tayyör, döpyes, etek vb.) Ayrıca ince örgülü kumaşlar, kazaklar, kışlık bluz ürünlerinde ve çocuk giyiminde kullanılır.
ŞTRAYHGARN YÜN İPLİĞİ
Kısa lif oranı yüksek, taranmamış yün elyaflarının ştrayhgarn teknolojisine göre işlenmesi ile elde edilir. Kamgarn ipliklere göre çok kısa bir makine parkı vardır. Harman-hallaç dairesinden sonra taraklama işleminden geçirilir. Taraktan fitil (ön iplik) halde alınır ve eğrilerek iplik oluşur. Kamgarna göre düşük mukavemetli, düzgünsüz ve hacimli bir yapıya sahiptir. Elyaflar iplik içinde gelişigüzel yerleşmiştir. Kalın ve kaba görünümlü, yüzeyi pürüzlü ve tüylüdür.
Ştrayhgarn iplikler dokuma yüzeylerde kullanılır. Kaba ve tüylü oluşu örme sektöründe kullanımını minimuma indirir. Ştrayhgarn ipliklerden yapılan kumaşlar yumuşaklık ve hacimleri sayesinde çok iyi yalıtım sağlarlar. Bu kumaşlarda doku pek belli değildir. Süngerimsi ve yaylı bir tutuma sahip olduklarından ütü tutmazlar, ancak şardonlanmaya elverişlidirler.
Ştrayhgarn iplikler, kamgarnlardan daha iyi bir yalıtım sağladıkları için ağır kış şartlarında kullanılan palto, manto türü giyeceklerde ve özellikle battaniye üretiminde fazlaca kullanılırlar. Bunların dışında el dokuması olan halı, kilim üretiminde kullanılırlar.
KETEN İPLİĞİ
Keten bitkisinin saplarından elde edilen keten elyafından üretilen ipliklerdir. Kısa ştapelli ve uzun ştapelli olarak iki kısma ayrılırlar. Kısa ştapelli keten iplikler kaba ve kalın olmalarına karşın uzun ştapelli iplikler ince ve hassastır. Kısa ştapelli iplikler hacimli bir yüzeye sahip olup düzensizlikler vardır. Uzun ştapelli iplikler ise pürüzsüz ve düzgün bir yüzeye sahiptirler. Genel olarak değerlendirilirse uzun ştapelli keten iplikler kısa ştapelli ipliklerden daha kaliteli ancak daha pahalıdır.
Kısa ştapelli iplikler genelde evlerde dokunan kaba kumaşların yapımında kullanılır. Uzun ştapelli iplikler ince ve düzgün yüzeyli oldukları için daha hassas kumaşların dokunmasında kullanılır. Örme sektöründe ancak karışım halinde kullanılabilir.
Örme ve triko sektöründe saf olarak kullanılamayan keten ipliği genelde dokuma kumaşlardan elde edilen ürünlerde kullanılır. İnce kumaş ürünleri genellikle yazlık kıyafetlerdir. Kaba kumaşlar ise hasır, ayakkabı gibi ürünlerde kullanılır. Bunların dışında ev tekstili, temizlik bezleri, peçete ve mendil üretiminde ketenden faydalanılır.
FLOŞ (VİSKON) İPLİĞİ
Rejenere selüloz elyafından filament halde elde edilen ipliklere floş (rayon), ştapel haldeki elyaftan elde edilen ipliklere de viskon iplikler denir. Filament haldeki ipliklerde (floş) görünüm, tuşe ve parlaklık gibi özellikler ipeğe benzer, yumuşak ve dökümlüdürler, statik elektriklenme ve piling açısından sorun yaratmazlar. Ştapel haldeki elyaflardan yapılan iplikler (viskon) ise büyük oranda pamuğa benzer nem çeker özellik gösterir. Sağlamlığı filament iplikten daha azdır. Bunun dışında özellikle birbirine benzer çeşitli bitim işlemleriyle özellikleri daha da iyileştirilebilir.
Filament veya ştapel haldeki floş-viskon iplikler dokuma ve örme kumaşlarda çok geniş bir kullanıma sahiptir. İnce dökümlü ve fantezi kumaşlar elde edilebilir, iplik özelliklerinin çoğunu aynı şekilde gösterirler. Viskon kumaşlar boya baskı gibi işlemlere de elverişlidirler.
Viskon (floş) kumaşlar çok geniş kullanıma sahiptirler. Başta ev tekstili olmak üzere hazır giyim ve endüstriyel alanlarda kullanılır. Özellikle şık ve dökümlü fantazi kıyafetlerin yapımında kullanımları yaygındır. Ayrıca üst giyimde astar olarak da kullanılır.
POLİESTER İPLİĞİ
Poliester elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) iplik tipidir. Petrol türevi olan poliester iplikler filament olarak veya ştapel elyaftan eğrilerek üretilebilirler. Filament iplikler pürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahiptir. Kesitleri yuvarlaktır. Yüksek mukavemete sahiptir. Ştapel formun mukavemeti filament forma yakındır. Yüksek esneme özelliğine sahip polyester iplikler düşük nem çekerler. Erime noktası 260 °C'dir. Termofikse edilebilme özelliği çok iyidir. Bu yüzden çok kolay tekstüre olur. Tekstüreli veya tekstüresiz olarak kullanılabilen poliester iplikler tekstilde önemli bir yere sahip sentetik ipliklerdir.
Poliester iplikleri dokuma ve örme kumaşların üretiminde çok geniş bir kullanıma sahiptirler. Dayanıklıdır ve esneme özelliği vardır, düşük nem emiciliğine sahiptir. Düşük nem emiciliği yüzünden statik elektriklenme ve piling problemi yaratır.
Poliester ipliklerden elde edilen kumaşların olumlu özellikleri geniş bir alanda kullanılmalarını sağlamaktadır. Genel olarak bakıldığında; her türlü bayan ve erkek giyiminde, ev tekstillerinde (perde, mefruşat vb.) ve endüstriyel alanlarda (çadır, branda, yelken vb.) teknik tekstiller olarak kullanılmaktadır.
NAYLON İPLİĞİ
Poliamid elyafından üretilmiş sentetik elyaftır. Naylon ve perlon olmak üzere iki çeşidi vardır. Ancak piyasada poliamid iplikler naylon olarak bilinir. Filament iplik veya ştapel iplik olarak üretilebilir. Filament iplikler istenen boyda ve incelikte üretilebilir. Ştapel iplikler ise yün veya pamukla karışım halde kullanılırlar. Tekstüreli ve tekstüresiz olarak kullanılır. Yüksek mukavemet ve elastikiyete sahip naylon iplikler poliesterle birlikte tekstilde en çok kullanılan sentetik ipliklerdir.
Dokuma ve örme yüzeylerde naylon iplikler tek başlarına kullanılacaksa genelde filament halde kullanılırlar. Ama pamuk ve yünle karıştırılarak ştapel iplik olarak da kullanılırlar. Böylece şardonlamaya elverişli kumaşlar üretilebilir. Naylon kumaşların önemli özellikleri dayanım formu koruma ve kolay bakımdır. Statik elektriklenme düşüktür. Ancak piling problemi vardır.
Sıcaklığa karşı direnci çok yüksek ancak ışığa dayanıklılığı kötü olan naylon ipliklerle üretilen kumaşlar, sürtünme ve aşınma dayanımının yüksek olması gereken yerlerde kullanılır. Özellikle ince çorap, iç çamaşırı, mayo, spor giyim eşyaları, ev tekstili ve dekoratif ürünlerde kullanımı vardır. Ayrıca endüstriyel alanlarda da yaygın bir kullanımı vardır.
AKRİLİK İPLİĞİ
Petrol türevi olan akrilik elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) ipliklerdir. Genelde ştapel haldeki elyafın eğrilmesiyle elde edilir. Dolgun, yumuşak tutumları ile yüne benzerler. Yapısal bileşimlerinin oranlarında farklar olan çeşitli tipleri mevcuttur. Bunlardan en çok bilinen ikisi orlon ve modakriliktir. Orlon, poliakrinitrilden elde edilen ştapel elyaflardan oluşan ipliktir. Yirmiden fazla çeşidi vardır. Modalakrilik ise özelliklerinde iyileştirilme yapılmış akrilik ipliğidir. Hafif ve sıcak tutan, ışığa ve iklime dayanıklı, bakımı kolay, parlak ve çabuk kuruyan iplikler olarak bilinirler.
Gerek dokuma gerekse örme olsun, kumaşlarda yaygın olarak akrilik iplikler kullanılır. Yüne benzediğinden şardonlanmaya elverişlidir. Düşük nem alma yeteneği statik elektriklenme ve pilling gibi problemler yaratır.
Yüksek ışık ve iklim şartlarına karşı direncin gerektiği yerlerdeki tüm örgü veya dokuma kumaş ürünlerinde kullanım yeri bulmuştur. Bayan veya erkek dış giyim, yer döşemelikleri, ev tekstili (battaniye, halı, perde vb.), hacimli oluşundan dolayı özellikle kazaklarda çok kullanılır.
MELANJ İPLİĞİ
Değişik renklerdeki elyafların belirlenen oranlarda karıştırılması ile elde edilen ipliklerdir. Bu işlem değişik metodlarla gerçekleştirilebilir. Harman hallaç dairesinde karıştırılabileceği gibi, vigure baskılı kamgarn tops veya bantlardan dublaj yapılarak karıştırılır. Bir elyaf için uygun olan boyar maddenin diğer elyaf tarafından kabul edilmemesi melanj efektini oluşturur. Üretimde kullanılacak boyalı elyaf miktarı, iplikten istenen renk özelliğine göre belirlenir. genelde kırçıllı, renk değişimli görünümüne sahip olup, dokumada ve örmede kullanılırlar.
Melanj kumaşlar kullanıldığı hammaddenin özelliklerini yansıtırlar. Kumaşta istenen renk oranları ve tonları iplik sayesinde sağlanır. Renk değişimli ve kırçıllı görünümü vardır. Genellikle karışım iplikler kullanılır.
Melanj ipliklerle yapılan kumaşların, modaya bağlı olarak zaman zaman kullanım yerleri artmaktadır. Ancak en çok kabul edilen kullanım yerleri sweatshirt, t-shirt ve eşofmanlardır. Bunların dışında erkek ve bayan dış giyiminde yünlü melanj ürünler kullanılmaktadır.
MULİNE İPLİĞİ
Farklı renklerdeki ipliklerin birlikte katlanarak bükülmesi ile oluşan ipliklerdir. Bu işlem ya ring iplik makinesinde, farklı renkteki fitillerin çekildikten sonra bükülmesiyle ya da tek kat ipliklerin katlanmasıyla elde edilirler. Verilecek büküm miktarı ipliğin kullanılacağı yere göre ayarlanır. Muline ipliklerin üretiminde değişik renklerdeki aynı veya farklı elyaf türleri kullanılabilir. İpliğin özellikleri iplik üretiminde kullanılan elyafın özelliklerine bağlı olarak değişir.
Birbirinden farklı elyaf türleri kullanılarak, kullanım yerine uygun özelliklerde üretilen muline iplikler dokuma ve örme kumaş üretiminde kullanılır. Bu kumaşlar genellikle sert tuşeli olup, renk dağılımı homojen olan yüzey görünümüne sahiptir.Muline iplik kullanılarak üretilen dokuma ve örme kumaşlar dayanıklı yapıları nedeniyle aşınmaya ve sürtünmeye maruz dış giyimde ağırlıklı olarak kullanılırlar. Dokuma kumaşlardan, takım elbise, ceket, etek gibi; örme kumaşlardan ise kazak hırka gibi ürünler elde edilir.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)
-
Tekstilin Liflerinin Tanımı ve Yapısı Giyim ihtiyacı insanların temel ihtiyaçlarından birisidir. Yaşamın her alanında çeşitli tekstil mate... -
TEKSTİL TEKNOLOJİSİ ALANI BÖLÜM ŞEFLİĞİ I.DÖNEM YILLIK PLANI EYLÜL 1. Demirbaş sayımının yapılması ve tutanak haline getirilmesi ...
-
Avcılar İHKİB Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 2017-2018 Eğitim ve Öğretim Yılı Tekstil Teknolojisi Alanı II. Dönem Başı Zümre Toplantı T...